Η φοβία και οι πανικοί στις μέρες μας

H φοβία αναφερόμενη σ’ έναν απροσδιόριστο αριθμό αντικειμένων, τα οποία καταχωρήθηκαν, κατά την προγενέστερη από τον Φρόυντ περίοδο, (Westphal, Legrand du Sauffe) υπό την μορφή καταλόγου, κατ’ αναλογία με τις διαστροφές του Κραfft-Ebing, ακολούθησε την πορεία ανάπτυξης του σύγχρονου λόγου, ο οποίος οδηγήθηκε να παράγει μια σειρά από σημαίνοντα, τα οποία δεν δίσταζαν να ορίσουν την διαφορετικότητα ως πηγή κινδύνου.
Στα 1909, ο Φρόυντ εισήλθε στην Ψυχανάλυση, μέσα από την περίπτωση της φοβίας του “μικρού Χάνς” την οποία κατονόμασε “υστερικό άγχος” για να την διακρίνει, από την υστερία της σωματομετατροπής και να την εντάξει έτσι στο κάδρο των νευρώσεων. Μεταβατική στα περισσότερα παιδιά, εμφανίζεται ως η πλέον πρόσφορη στην λειτουργία της μεταφοράς αποτελώντας επινόηση η οποία όπως ακριβώς στον Μικρό Χάνς έρχεται να προσδώσει υπόσταση στον αιφνιδιασμό που αυτός νοιώθει, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με το Wiwimacher, « για το οποίο, επινοεί, επισημαίνει ο Λακάν, μια σειρά από ισοδύναμα» επικαλύπτοντας έτσι το άγχος του ευνουχισμού.
Στα 1930, η Helene Deutsch αναπτύσσει, έχοντας ως σημείο αναφοράς ορισμένες περιπτώσεις φοβίας ενηλίκων, την υπόθεση, ότι πρόκειται για την προβολή ενός «έσωθεν κινδύνου» προς τα έξω, «προσκολλημένου σε μια κατάσταση ή σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο». Η ίδια αποκαλύπτει την λειτουργία της επιθετικότητας, έτσι όπως αυτή εγκλείεται στον μηχανισμό της φοβίας και του οποίου η αποφυγή ισοδυναμεί με τοπική απομάκρυνση.
Ο Λακάν θα θεωρήσει την φοβία ως έναν λογικό χρόνο της πατρικής μεταφοράς, μια λύση φαντασιακή, η οποία συνίσταται στην επινόηση « ενός φόβου μπροστά σε μια χάρτινη τίγρη», σημαίνον επί παντός επιστητού, αλλά και προπύργιο απέναντι στο άγχος. Η φοβία χρησιμεύει ως σηματοδότης, ο οποίος, δημιουργώντας ένα απαγορευμένο πεδίο- αρκετά συχνά εντός των φοβικών συμπτωμάτων- σπεύδει να λειτουργήσει ως αναπλήρωση, για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, της ονομασίας που απορρέει από το Όνομα-του-Πατέρα.
Αντιμέτωπο με την «έλλειψη του πέους» της μητέρας, κάθε υποκείμενο καλείται να συμβολοποιήσει αυτή την έλλειψη, μέσω της φαλλικής λειτουργίας: είτε κατά τρόπο νευρωτικό, παραμένοντας οχυρωμένο πίσω από το φοβικό σημαίνον, είτε δια της απάρνησής του, υπό την μορφή ενός «αντικειμένου» φετίχ. Είναι ο βασικός λόγος άλλωστε που ο Λακάν οδηγήθηκε να θεωρήσει την φοβία ως «περιστρεφόμενη πλάκα» μεταξύ νεύρωσης και διαστροφής.
Η παραπάνω θεώρηση παραπέμπει στην σύλληψη του φοβικού συμπτώματος ως αναπλήρωση, ως τον τέταρτο κύκλο του βορόμμειου κόμβου, ο οποίος έρχεται να προσθέσει στην μεταφορά του συμπτώματος τις επιπτώσεις από την ονομασία ενός ξεχωριστού συμπτώματος. Εν ολίγοις ο Λακάν το ’73 διαπίστωνε ότι η φοβία (αποτελούσε έναν τριαδικό κόμβο, ολυμπιακού τύπου, όπου δύο κύκλοι παραμένουν πάντα συμπλεκόμενοι ακόμα και μετά την απελευθέρωση του τρίτου, Από αυτή την άποψη, ο Λακάν θεωρεί την νεύρωση ως αμετάκλητη.
“Καθώς το συλλογικό δεν είναι τίποτα άλλο, παρά το υποκείμενο του ατομικού, όπως γνωρίζουμε, οι κοινωνικοί φόβοι έρχονται να διευρύνουν τους τρόπους αποφυγής οι οποίοι χαρακτηρίζουν κάθε φοβία. Ύπ’ αυτή την έννοια, η εικονική πραγματικότητα, η οποία συγκροτεί, «τον ρευστό κόσμο» του καπιταλιστικού λόγου, φέρνει τα άτομα αντιμέτωπα με τον κίνδυνο ο οποίος προκαλείται από την εναγώνια γειτνίαση με τον άλλο, τον ξένο ή και τον διαφορετικό, από εκεί προκύπτει άλλωστε και η αυθαίρετη χρήση του όρου «φοβία» σε συνδυασμό με την απόρριψη κάθε μορφής διαφορετικότητας συμπεριλαμβανομένων ακόμη κι εκείνων που παρασιτούν στο σώμα. Ταυτόχρονα; «οι κρίσεις πανικού» έγιναν μια συντεταγμένη καθημερινής χρήσης, ιδιαίτερα από τότε που το 1980 εισήχθησαν στο DSM-ΙΙΙ, αποκλείοντας κατ αυτό τοτ> τρόπο το άγχος, το οποίο μέχρι τότε αποτελούσε για τον κλινικό ιδιαίτερα σημαντική αναφορά. Οι μεγάλοι συλλογικοί φόβοι της σύγχρονης εποχής έδωσαν θέση όχι μόνο στον (αποκλεισμό και τις διακρίσεις αλλά ιδιαίτερα στην ενεργοποίηση προστατευτικών μηχανισμών αν και όλοι γνωρίζουν πως αποτελεί αυταπάτη να πιστεύει κανείς ότι μπορεί να καταργήσει με ένα απλό κλικ, τις διαφορές, όπως αυτές αναπτύσσονται μέσα στο διαδικτυακό σύμπαν και οι οποίες θυμίζουν το ιλιγγιώδες άπειρο των πεδίων του Πασκάλ. Έτσι, με αυτή την θεματική « Η φοβία και οι πανικοί σήμερα» οι διδάσκοντες των κλινικών κολλεγίων του Παρισιού προσκαλούν τους συμμετέχοντες σε μια χρονιά επεξεργασίας, η οποία θα τους επιτρέψει να προσδιοριστούν καλύτερα σε σχέση με το ερώτημα ως προς τι η γνώση της ψυχανάλυσης αλλά και η ηθική που αυτή συνεπάγεται, μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στην κλινική της εποχής μας.