Δεν αντιστέκεται
champlacanienathenes Μια ανάλυση του ποιήματος του Ανδρέα Εμπειρίκου ‘Στροφές Στροφάλων’
Παρουσιάζοντας ένα (αντί)-δωρο στον ενεστώτα χρόνο
Presenting a present in the present tense. Present un present dans le present
Απόσπασμα από μέηλ που στάλθηκε σε μαθητή μου τον προηγούμενο μήνα την ώρα που έδινε το μάθημα της Λογιστικής
Τίτλος: Για κάντε το λιανά να δούμε!
Στο βιβλίο του “Το δώρο” ο Γάλλος ανθρωπολόγος Marcel Mauss αναδεικνύει ένα σύστημα ανταλλαγής δώρων μεταξύ ιθαγενών φυλών της Βορείου Αμερικής. Εγώ που πιστεύω στην μαγική διάσταση της ομιλίας (“Σουσάμι Άνοιξε!”), νομίζω ότι τα δώρα είναι σημαίνοντα αλλά και τα σημαίνοντα είναι δώρα. Κάθε μετάπτωση ενός δώρου σε αυτό το σύστημα αντιπροσωπεύει έναν λογικό χρόνο και ορίζει μια θέση του υποκειμένου ως προς το χρέος.
Η ομιλία -στο βαθμό που κανείς αναλαμβάνει την ευθύνη της επιθυμίας του- είναι μετάπτωση νοήματος μέσω της μεταφορικής διεργασίας. Η στιγμή της κατανόησης σηματοδοτεί την πλήρωση ενός λογικού χρόνου, την από μέρος σου οικειοποίηση του νοήματος. Πώς μπορεί όμως να παράγεται κάτι δίχως εργασία; Η μεταφορά λοιπόν είναι μια εργασία στο επίπεδο της ομιλίας.
Συνεπώς αν οι λέξεις κατανοηθούν ως δώρα, μέσω της ανταλλαγής τους σε ένα σύστημα Λόγου προκύπτει συμβολικό χρέος. Ακόμα και όταν έναν χρηματικό ποσό διεκδικεί να αποτελέσει ικανό μέτρο αυτού του χρέους (της από μέρους σου εργασίας που αντιπροσωπεύει αυτό το χρέος) αποτυγχάνει αφήνοντας ένα υπόλοιπο την υπεραξία Στην Λογιστική η έννοια της υπεραξίας δίνεται με τον τύπο Υπεραξία= Πραγματικό-Ονομαστικό. Το υπόλοιπο αυτό αποτελεί την βάση του κοινωνικού δεσμού (bond). Η Λογιστική είναι ωραία τέχνη.
Καλή επιτυχία![1]
Μα τί σχέση έχει τελοσπάντων η προβληματική του Έρωτα και του Θάνατου με την Λογιστική;
Σε περιμένω μην αργείς κάτω στην παραλία της μαύρης μου παλιοζωής να κλείσω τα βιβλία
Γιώργος Ζαμπέτας, Οι θαλασσινοί
Το ερώτημα
Δεν ξέρω πως να το πω έχει χάρισμα… είναι σα να μην σπαταλάς χρόνο μαζί του
Απόσπασμα αναλυτικού λόγου
Το ερώτημα -το κινούν την επεξεργασία- το έθεσε πέρυσι ένας μαθητής τρίτης Λυκείου, υπό μορφή Δώρου. Αφορούσε την Χάρη. Μετέπειτα αυτή η λέξη -το χάρισμα- εμφανίστηκε καθώς έπρεπε στο βιβλίο ενός Χριστιανού του Στάυρου Ζουμπουλάκη με τίτλο ‘Στ’Αμπέλια’’.
Τι αναζητώ;
Μία αναγνώριση στο φαντασιακό
Ένα βάπτισμα στο συμβολικό
Και μια συνάντηση στο πραγματικό
Η σκέψη μας συμπεριφέρεται στην λειτουργία του ασυνειδήτου όπως το στυπόχαρτο στην μελάνι. Έχει πλήρως διαποτιστεί από αυτήν[2]. Όταν αυτό υπαγορεύει είμαστε αναγκασμένοι να γίνουμε ο γραμματέας του μα μόνο υπό την προϋπόθεση πως διατηρούμε μονίμως την επιφύλαξη να επικαλεστούμε τον Μπάρτλμπυ τον γραφιά:
Θα προτιμούσα όχι
Ο Μπάρτλμπυ, ο γραφιάς: Μια ιστορία της Ουόλ Στρητ, Χέρμαν Μέλβιλ
Πρόκειται περί λογικής αναγκαιότητας με την έννοια της ικανής και αναγκαίας συνθήκης; Δεν είμαι σίγουρος μα πρέπει να γίνει μια επεξεργασία πάνω στον Αριστοτέλη. Εδώ θα παραθέσω κάποιους στίχους ενός ποιήματος μεγαλόπνοου που ακόμη αποτυγχάνει. Ας υπακούσει έστω την λειτουργία της αντίστιξης.
Λάλιν Εκίνουν εκστρατεία
Delenta es εις Σικελίαν
Εις μνήμην απαρέμφατoν
Ερωτικήν τα πλοία
Λαλούν λαλιά μου ερωτική!
Σ΄αγάλμωσαν εις την κοιλίαν
Ολόλευκην αγάλματος
Αλκιβιάδου λεία
Σ΄αλγάμωσαν ολόλευκην
Πνοή Εις κιμωλία
Και απ’τ’ άλγος μου ελάλησα!
Ένα ποίημα που αποτυγχάνει 2025
Ακολουθώντας τους συλλογισμούς των Θέσεων[3] εύχομαι εδώ η ομοιοκαταληξία να προοικονομεί έναν χρησμό, μια σημασία γύρω από τον γερούνδιο και το απαρέμφατο σε σχέση με την ψυχαναλυτική αλήθεια. Στο βαθμό τουλάχιστον που μας αφορά το ζήτημα του χρόνου ιδίως όταν παρακολουθεί τον ρυθμό ενός μέτρου. Μήπως να ξαναδιαβάσουμε το ‘Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον’;
Απέναντι στην τάξη του ασυνειδήτου το μόνο δικαίωμα μας είναι η άρνηση
Μία ψυχαναλυτική επεξεργασία οφείλει να λογαριάζει την αναφορά της, προκειμένου να χρεώσει το δάνειο μίας μεταφοράς, αν τουλάχιστον διεκδικεί να υπερβαθεί, η περιφρόνηση ενός μέτρου που οι αρχαίοι έμαθαν να ονομάζουν ύβρη. Τί ξέρουμε άραγε σήμερα για τον χρονισμό της τραγωδίας; Συνεπείς ως προς την αμετροέπεια που διακρίνει το πνεύμα του Λόγου στον οποίο εγγράφονται οι μηχανικοί του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου έχουν επιλέξει ως αναφορά τους τον Προμηθέα…
Η αναφορά αυτής της επεξεργασίας είναι έμμετρη και αφορά στο ποίημά Στροφές Στροφάλων του Ανδρέα Εμπειρίκου. Δημοσιεύτηκε το 1964 στο περιοδικό Διόνυσος και ο Εμπειρίκος το αφιερώνει στον πατέρα του Λεωνίδα Ανδρέα Εμπειρίκο (Και όταν με εξοφλήσετε δεν θέλω φράγκα!)… Ποιος άλλος αν όχι ένας ψυχαναλυτής θα μπορούσε να γράψει έναν Ύμνον εις την Επιθυμία ανατρέποντας το ποιητικό αίτιο σε μια παράδοξη αντιστροφή της σχέσης αιτίου αιτιατού αντάξιας των ευτυχέστερων παραδρομών; Από την μεριά μου επιλέγω να επικαλεστώ το πνεύμα ενός Λόγου που φοράει τοπικές φορεσιές.….
Να θυμηθούμε την ταινία ‘Η Μοδίστρα’. Προκειμένου να υπηρετήσει τη λειτουργία ενός επαγγέλματος επιφορτισμένου να παρακολουθεί την μόδα η Ρένα Βλαχοπούλου έπρεπε να κατέχει την τέχνη ενός μέτρου ολίγον κωμικού, δηλαδή μια μεζούρα.
Pardon?
Τι μπαρντόν? Μιλάς ή δε μιλάς γαλλικά;
Μιλάω κυρία μου
Και δεν κατάλαβες τι σούπα;
Όχι
Ε δεν είχες καλό δάσκαλο.
Μα τί λέτε μαντάμ
Αυτό που σου λέω εγώ χρυσό μου. Γιατί εγώ σου έρχομαι από το Παρίσι σου φέρνω τα γαλλικά μου φρέσκα φρέσκα κ’εσύ κάθεσαι και με κοιτάς σαν χάνος. Που τάμαθες τα Γαλλικά;
Είχα καθηγητή
Να πας στις καλόγριες!
Μα τι λέτε κυρία μου
Η αδελφή μου αστειεύεται της αρέσει να αστειεύεται
Ναι! Είμαι χωρατατζού…
Ρένα Βλαχοπούλου από την ταινία η Μοδίστρα
Θέλω να πω… το τραύμα μου δεν μεταγράφεται…
Είναι λοιπόν ένα ποίημα
Η σπειροειδής τροχιά μιας ομιλίας όπως αναγνωρίζετε στον απόηχο ενός ρυθμού που παρακολουθεί μια ακολουθία από στροφές στροφάλων. Είναι μια παλινδρόμηση όπως αποτυπώνεται στο σχεδίασμα μίας κίνησης υπό γωνία καθώς προβάλλεται στο επίπεδο ως σπείρα. Τέλος αν υποθέσουμε μια λειτουργία μεταφορική προκύπτει στον τρισδιάστατο χώρο ένα ελικοειδές σπείρωμα.. Κουλουριασμένο φίδι. Μειλίχιος Δίας.
Κ’ είμαι σε μια καμπίνα σου όπως εσύ μεσ’ την καρδιά μου.
Ακριβώς επειδή ο Εμπειρίκος ανατρέπει την σχέση περιέχοντος περιεχομένου είναι που υποπτεύομαι εδώ ότι η λογική αναγκαιότητα δεν προκύπτει απλά ως ικανή και αναγκαία συνθήκη. Δοκιμάστε να αποτυπώσετε τον παραπάνω στοίχο με τα διαγράμματα του Euler. Ένας διπλός εγκλεισμός δεν αρκεί, κάτι χάνουμε. Πρόκειται μάλλον για ένα τόπο. Θυμίζει ίσως πίνακα του Escher; Μα και στην λογοτεχνία συναντάμε συχνά την παραδοξότητα του εγκιβωτισμού αν θυμηθούμε τον Μπόρχες ή ακόμα τις Χίλιες και Μία Νύχτες. Στο βαθμό που τα μαθηματικά κυριολεκτούν, αναρωτιέται κανείς για την σημασία της αντίστασης στα μαθηματικά … Πως να μπολιάσεις την ταυτολογία…αν είσαι υποκείμενο της μεταφοράς…. Αρκεί να ακούσουμε…
Καθώς οι στρόφαλοι γυρνούν πιο γρήγορα… Πρόκειται για την προβολή μιας ατελούς επανάληψης στο επίπεδο μιας επιφάνειας σχηματίζοντας την έλλειψη. Εξαναγκασμένη ταλάντωση ενός παλίνδρομου στην καρδιά του κτήνους. Χαιρετισμός στην επιθυμία. Tο τέμπτο που ορίζει ο χαιρετισμός στην ανάδυση μιας παραδρομής ως φαινομένου που αμφισβητεί το εμπρόθετο της ομιλίας. Ω της έκπληξης! Ο τύπος της συγκεκριμένης παραδρομής μας έχει παραδοθεί από τον Φρόυντ… σύμπτυξη αλλιώς συμπύκνωση…
Μας διακινεί η ρίζα μιας ρηματικής σημασίας μετατοπισμένη μέσα από τον αναδιπλασιασμό που υπακούει την λειτουργία της παρήχησης. …. Στροφές Στροφάλων. Πρόκειται πρώτα για τις στροφές του ποιήματος. Αυτό μας είναι γενικά γνωστό. Όμως η στροφή σύμφωνα με το ετυμολογικό λεξικό της αρχαίας ελληνικής προκύπτει ως επανάληψη μιας σημασίας, μια ατέρμονη επιστροφή. Fort- da. Μου χρειάζεται η αίσθηση του μέτρου κάποιας έλλειψης να μην βαρέσω μπιέλα[4]!
Και ο στρόφαλος είναι το εξάρτημα για την μετατροπή της παλινδρομικής κίνησης σε στροφική. Εν τέλει ένας έλικας περιστρέφεται. Το πλοίο μεταφέρεται…κάτι χάνεται από την μετατροπή της θερμικής σε κινητική ενέργεια.
Ο Στρόφαλος όμως παραπέμπει ετυμολογικά και σε μαγική σβούρα που χρησιμοποιείται σε μυστικές τελετές και παιχνίδια στην αρχαία Αθήνα. Παίρνουμε ένα ρόμβο οι μεταθέσεις του οποίου ορίζουν μια αλγεβρική ομάδα[5]. Η λέξη ετυμολογείται από το ελληνικό ρεμβάω που σημαίνει στρέφω. Τον στρέφουμε κυκλικά μέχρι να γεμίσουμε τον χώρο σχηματίζοντας ένα δίκωνο[6]. Τυλίγουμε το δίκωνο με ένα νήμα, μια κλωστή και τινάζουμε κάθετα με μια παλινδρομική κίνηση που μεταφέρεται στο επίπεδο ως σπείρα. Ο άξονας της κίνησης μεταπίπτει υπό την επίδραση της ροπής του βαρυτικού πεδίου. Ας επιστρέψω όμως στο πεδίο της ομιλίας.
Η λέξη σβούρα είναι τελικά ηχοποιητική… Δηλαδή με ένα τρόπο μαγικό που μάλλον έχει να κάνει με την υλικότητα της ομιλίας….
Λαλούν λαλιά μου Ερωτική
Έλα και δως μου το φιλί
Λάλε ν’αρχίσω την στροφή
Λαλεί πουλί σπέρνει σπιρί
Λαλούν λαλιά μου ερωτική!
Λαλί πουλί παίρνει σπυρί
Λάλι τη ρώγα ροδαλί
Απάνω σε χλωρό κλαρί
Λαλείς λαλιά μου ερωτική
Ω λάλειν Τήνελλα λαλιά Καλλίνικος ηχοποιητική!
Ποιήμα που αποτυγχάνει, Αθήνα 2025
Ελπίζω να επανέλθω στην μαθηματική περιγραφή της ταλάντωσης που μας απασχολεί εδώ. Μου φαίνεται σημαντική. Αν επιμένω στον χρονισμό της εργασίας είναι επειδή αναγνωρίζω στις τρεις Μοίρες μια εργασία αρχαία που υπακούει στον ρυθμό του αργαλειού. Χρειαζόμαστε μια γενεαλογία του αργαλειού που να ξεκινά από την ρόκα και να καταλήγει στον αυτόματο αργαλειό του Turing από τον ρυθμό μιας ατελούς επανάληψης στον χρονισμό του ρολογιού ενός υπολογιστή όπου η τετραγωνική κυματομορφή είναι ψαλιδισμένη αρμονική[7]. Κάτι έκανε ο Φρέγκε με την γλώσσα.
μετεβλήθει εντός μου/ και ο ρυθμός του κόσμου
Γεώργιος Βυζιηνός
Το γνέσιμο.
Ω! καλή μου ξανθιά,
συντροφιά μου γλυκιά,
που μαζί σου λαλώ
κάθε ωραίο σκοπό,
ήρθες, ήρθες, εφάνης
με σουραύλι να υφάνεις
ύμνους, κελαηδισμούς,
ήχους εαρινούς.
Εμπρός, αρχίνα, πες τους
γλυκά τους αναπαίστους.
Ω! Καλή μου ξανθιά. Ερμηνεία, Γιώργος Μούτσιος, Όρνιθες Μάνος Χατζιδάκης
Θα διαβάσω τώρα ένα απόσπασμα σχετικά με την εργασία του γνεσίματος.
Οι γνέστρες[8] στερέωναν τη ρόκα στη ζώνη της φουστάνας τους ή κάτω από τη μασχάλη τους. Από το λαναρισμένο μαλλί έπαιρναν μια ποσότητα, την τουλούπα και την περνούσαν στη ρόκα, (ηλακάτη). Με το αριστερό χέρι τραβούσαν απαλά λίγο μαλλί από το κάτω μέρος της τουλούπας, που ήταν στερεωμένη στη ρόκα, το έστρωναν με τα δάχτυλά τους και το έστριβαν, μετά πάλι το έστριβαν με τον αντίχειρα και το δείκτη του δεξιού χεριού κι έδεναν την αρχή του νήματος στο αδράχτι. Στη συνέχεια, γύριζαν δυνατά το αδράχτι όπως γυρίζουμε τη σβούρα και έτσι λίγο- λίγο το μαλλί περιστρέφονταν και γίνονταν κλωστή. Η περιστροφή του αδραχτιού επιτυγχάνονταν με τη βοήθεια του σφοντυλιού, ανάποδος κώνος με τρύπα στη μέση για να μπαίνει το αδράχτι.
Και θα διαβάσω μια ιστορία από μια μαστόρισσα του αργαλειού
Να σας πω και μια ιστορία για τον αργαλειό ναι;[9]
Ήταν μια κοπέλα και βαριόταν να υφαίνει.. είχε τον αργαλειό δεν ήθελα να υφαίνει.. ήθελεν και τις φιλενάδες της … ότι εγώ να μου υφάνεις τον αργαλειό μ’;… να σου τον φάνουμε τον αργαλειό σου αλλά θα μας δώσεις τον άντρα σου. Αυτές εκάτσαν όλες μαζί και τά παν και λέει μωρί θα μας δώσεις λέει τον άντρα σου. Μετά το σκέφτηκε καλά σου λέει να δώκω τον άντρα μου; Να το φάνω γω. Και πήγεν κ’έφανε το πανί και πήγεν του ήλεγεν: υφανάτο το πανί μου πρασόφυλον πρασόφυλλου ύφανα το πανί μου κ’έχω και τον άντρα μου[10]
Μας είναι δύσκολο να φανταστούμε σήμερα τι είδους εργασία είναι αυτή. Επιβίωσε για χιλιάδες χρόνια για να εξαφανιστεί ολότελα μέσα στην πύκνωση ενός αιώνα, αναποδιά που είχε την καλή προαίρεση να περιγράψει ο Μάνος Ελευθερίου στα ‘Μαλαματένια Λόγια’. Πως έγινε με τούτο τον αιώνα και γύρισε καπάκι η ζωή…; Οι μάστορες που απασχολούνταν στην τέχνη κατασκευής του αργαλειού τον ονόμαζαν και αργαστήρι…
Και η Ενέργεια; Πως μπορούμε να μιλήσουμε για το ισοζύγιο της καύσης στην τετράχρονη μηχανή; Η αναφορά του Φρόιντ σε ένα μοντέλο Θερμοδυναμικής με μια πρώτη ματιά ξενίζει… Πρόκειται περί φαντασίωσης; Ας θυμηθούμε πως η επιστήμη της μεταφοράς ενέργειας οφείλει να πιστώνει τα δάνεια της στους ίδιους τους χώρους εργασίας. Μιλάμε φυσικά για το έργο ένα μέτρο που αφορά στην επίπτωση της ενέργειας ως πραγμοποιημένη εργασία. Όπως παρατηρεί ο Τζωρτζ Καφέντζης[11]:
Είναι με αυτήν την έννοια που μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η Φυσική Επιστήμη δεν έχει δικό της ξεχωριστό αντικείμενο και περιεχόμενο. Δουλειά της είναι να παράγει συγκεκριμένες αναλύσεις της εργασίας και νέα σχέδια για την οργάνωσή της. Τα “μοντέλα” της Φυσικής λοιπόν, μπορεί να φαίνονται αφηρημένα, σχετίζονται όμως άμεσα με την εργασιακή διαδικασία[12]…
… Δεν είναι σύμπτωση που η ίδια λέξη χρησιμοποιείται για να δηλώσει το έργο [Work] της θερμοδυναμικής και την εργασία [Work] του κεφαλαίου….
Ο Φρόυντ δεν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί ότι υπάρχει ψυχανάλυση που δημιουργεί περισσότερο άγχος απ’όσο θεραπεύει
Lol! Μπρίκια κολλάμε;[13]
Αναπόφευκτα η εργατική τάξη των ΗΠΑ ήταν ‘ασταθής’, ήταν ‘άστατη’, ήταν σχεδόν αυτό που έλεγε ο Καντ ‘πράγμα καθεαυτό’
Τί είναι λοιπόν το Καντιανό πράγμα καθεαυτό αν όχι μια ομιλία αυτοσχεδιαστική που αποπροσωποποιείται αέναα σχηματίζοντας ένα μετέωρο παρόν στην αλυσίδα μιας ιστορικής πύκνωσης, ανατινάζοντας το συνεχές της μνήμης ως επανάμνηση ενός χαμένου αντικειμένου; Μια ομιλία δηλαδή αυτοσχέδια. Ίσως τότε ο άξονας της σπειροειδούς κίνησης σταματήσει να μετατοπίζεται μετωνυμικά και η έλλειψη προσεγγίσει έναν κύκλο. Η ιαπωνική τέχνη του Μπούτο και οι πίνακες τον ιμπρεσιονιστών θυμίζουν την προσπάθεια να σχηματοποιηθεί μια άρνηση που εγκαλεί την αναφορά του Μπένγιαμιν στο ‘θαύμα της διστακτικής ακινησίας, το ελαφρύ σκίρτημα, το ανεπαίσθητο που χαρακτηρίζει την κίνηση της φάλαγγας του ζυγού των Ελλήνων’…
Θυμίστε μου για ποιο πράγμα μιλάμε; Και μην διανοηθείτε να με κοροϊδέψετε έχω καλή μνήμη θα καταλάβω αν όντως μιλάγαμε γι’αυτό. Τί έλεγα;
Ρολάν Ντυμπιγιάρ[14]
Τι εννοούμε τελοσπάντων όταν λέμε αντίστιξη; Καταρχάς την δυνατότητα της ομιλίας να εγκαλεί μια πολλαπλότητα νοημάτων[15].
Η πολυφωνία του Palestrina[16] αφορά την αντίστιξη όπως προκύπτει στην σύμπτωση ρυθμού και μελωδίας καθώς η συγχρονία τέμνει την διαχρονική διάσταση ως μνήμη που αστράφτει σε μια στιγμή κινδύνου[17]. Κοντραπούντο!
Είμαι το νούμερο οκτώ μα εγώ κρατάω μυστικό ποιο είναι το ποιο είναι το όνομά μου
Ίσως να αναζητήσουμε στους μυστικούς μια τέχνη να υπομένεις την αγωνία χωρίς να μεταφέρεις. Να είσαι παρών, χωρίς να σε διακινεί η ανάγκη για ένα πρόσωπο, δίχως την επανάληψη μιας εργασίας όπως εγκαλείται από μια αλυσίδα σημαινόντων ως παρελθοντική καταστροφή, ως νεκρή εργασία. Ας ονομάσουμε την δυνατότητα για μία αυτοαρνητικότητα της εργασίας Stillstellung[18]. Υπάρχει κάτι πιο βαθιά πολιτικό, με την έννοια του καταμερισμού της εργασίας, από την αντήχηση μιας πολυφωνικής χορωδίας;
Ίσως φωτίζεται τώρα η επιλογή του Ντελέζ να μιλήσει για επιθυμητικές μηχανές[19]. Κακόηχη επιλογή. Ούτε το παπί μου -το μαύρο μου γαιδούρι, τον Δρακατώρ μου- δεν θα ονόμαζα έτσι και ας τρώει βενζίνα φτύνοντας χιλιόμετρα. Η επιλογή του Ντελέζ παραπέμπει σε κάτι απρόσωπο ενώ εγώ δεν έχω καμία άλλη έγνοια απ’ το να καταλήξω να μιλάω για πρόσωπα. Και εν πάση περιπτώσει η αναφορά στον Εμπειρίκο μάλλον διεκδικεί να αποκαταστήσει την αξία μιας διερώτησης σε σχέση με τον ανιμισμό.
Χνάρια ηδονής που ασπαίρουν
Σπείρα σπέρμα σπέρνω… όποιος έχει δει ζεϊμπέκικο χορό την ξέρει καλά τούτη την σπειροειδή κίνηση… ο χορός της σβούρας…Ή έστω δερβίση… Dum Spiro Spero
Η μεταφορά[20]
Ένα σημαίνον είναι αυτό που αντιπρoσωπεύει ένα υποκείμενο για ένα άλλο σημαίνον
Κάθε μεταφορά είναι μια τελετουργία μετάβασης μα και κάθε τελετουργία μετάβασης είναι μια μεταφορά. Μια τελετουργία μετάβασης ορίζεται από τρία στάδια, τον αποχωρισμό, την μετάβαση και την εκ νέου ενσωμάτωση. Ο χρονισμός αυτής της εργασίας είναι Λογικός. Ένα υποκείμενο δεν βγαίνει αλώβητο από μια τελετή μετάβασης, από μια διαβατήρια τελετή. Υπόκειται σε μια συμβολική επίπτωση, την σημασία. Η τελετή έχει τίμημα.
Εσύ που πλέχεις ξέθαρρα στις πιο επικίνδυνες σπιλιάδες
Χαίρε που αφέθηκες να γοητευθείς απ’ τις Σειρήνες
Χαίρε που δεν φοβήθηκες ποτέ τις Συμπληγάδες
Μα πως γίνεται αυτό το πέρασμα από τις Συμπληγάδες;
Πονάω Φωνασκώ! Λαλούν
Λάλουν μην κλώθεις άλλο
Λαλούνέ ξέφρενα λαλούν
Λαλούν μην πλέχεις άλλο!
Λαλούν λαλιά μου ερωτική
μια ράφτρα εσύ ακαρτέρει
Πνίγομαι! Λαλούν
Εγκυμονώ πνοή
Λαλούν λαλιά μου Ερωτική
Μετέφερε την αγωνία
Ράψε μου μιαν αντωνυμία
Ελάλουν κτητική
(Δεν θέλω αυτούς εσένα θέλω)
Και Διάβασε με απ’ την οπή
The moon is distant from the sea[21]
Ελάλησα! Του σημαινόντος
Λαλούν λυκόφως
Ενός όντος
Εσύ! Λαλούν την χαραυγή σου
Λαλούν λαλιά μου Ερωτική
Η αγωνία η μητρική σου
Να τώρα πως σπαράζει!
Μεταφορά μετώνυμος
Μια δροσερή πηγή στενάζει
Για δες που σπαρταράει!
Λαλούν, για δες που στάζει
Ποίημα που αποτυγχάνει 2025
Μα πως γίνεται αυτό το πέρασμα από τις Συμπληγάδες;
Μέσω της στροφικής επίκλησης σε μια παραδρομή.
Τραγουδάς και πλέχεις
Στην διαχρονική διάσταση της γλώσσας η εργασία της μεταφοράς ιχνηλατείτε μέσω της ετυμολογίας (ρίζα έτυμος: αληθινός, αληθής, αυτός που αντιστέκεται στην λήθη[22]).
Και μοιάζεις με αυτούς που εσύ και εγώ γνωρίζουμε
Αφού γνωρίζουμε τι θα πη φάλαινα
Και πως ιχνηλατούν οι αλλιείς τα ψάρια
Η ιχνηλάτηση αυτή αναζητά το δάνειο (δώρο) που ίσως προκύπτει ετυμολογικά από το μακεδονικό δάνος. “Το σύμβολο είναι ο θάνατος του πράγματος” λέει ο Λακάν. Η μνήμη λοιπόν προκύπτει ως πίστωση μια παρελθοντικής καταστροφής, μίας επικράτησης της νεκρής εργασίας πάνω στη ζωντανή. Η αλήθεια είναι πάντοτε ένα μέτρο της μνήμης ως πίστωση ενός θανάτου. Σε τι πιστεύετε αλήθεια;
Και τι πα να πη φάλαινα;
Στον μεθοριακό τόπο της μετάβασης αναδύεται η αγωνία του υποκειμένου λόγο της εγγενούς αμφισημίας της θέσης.
…
Όπως δε στέκουν τα χαράματα
Όπως δε στέκουν και τα ρίγη
Όπως δε στέκουν και τα κύματα
Όπως δε στέκουν κ’ οι αφροί των βαποριών…
Η πόλωση της σημασίας είναι απολαυστικά δυσβάσταχτη καθώς το υποκείμενο υποφέρει την τομή της συγχρονίας στην διαχρονική του κίνηση..
Μια εργασία μαγική πολώνει την έρημο[23] του Πραγματικού, και μετουσιώνει τον Λόγο σε ομιλία. Να θυμηθούμε το άρθρο του Φρόυντ για το αντιθετικό νόημα των αρχαικών λέξεων.
Όταν οι στρόφαλοι γυρνούν πιο γρήγορα
και σπέρνεις αφρό δεξιά και αφρό ζερβά στο ρίγος των υδάτων.
Έχει ακουστεί ποτέ η κραυγή από τον τόπο της αγωνίας; Έχουμε τον πίνακα του Μουνχ ως αναβίωση μια επανάμνησης της σημασίας του στενάχωρου. Ο χρόνος διαστέλλεται σε ένα επέκεινα διακινδυνεύοντας την πύκνωση της γεωμετρίας του χώρου έως ότου να ακουστεί ο αναστεναγμός[24]. Υπάρχει εδώ κάτι της τάξεως της -αποτυχίας της- αποπλάνησης ως επανάμνηση μιας πρωταρχικής σκηνής καθώς το πέπλο ανασηκώνεται[25]. Το υποκείμενο αναζητά διαφυγή στον τρόμο της αποπροσωποποίησης διασύροντας την φαινομενολογία του Πράγματος. Η αυθαιρεσία της σχέσης σημαίνοντος σημαινόμενου έχει πλέον διαρραγεί. Οι μικροί άλλοι εμφανίζονται ως hollow men (αχυράνθρωποι) καθώς το φαντασιακό ερημώνει. Αποτυχία της ταύτισης. Ανοικειοποίηση του σημαίνοντος. Το φαντασιακό έχει Λόγο που μας αιχμαλωτίζει. Μήπως να διαβάζαμε ‘Tο Aνοίκειο’ του Φρόυντ;[26]
Μπορούμε να μάθουμε να υπομένουμε την αγωνία πέρα από τον φόβο της κατάρρευσης; Υπάρχει μια λέξη που μας έρχεται από το ρεμπέτικο ίσως μέσω της Βυζαντινής ποιητικής της εγκαρτέρησης ως απάντηση στην ακηδία. Γλυπαντοχή.
Ηλί ηλί, λαμά σαβαχθανεί;
Ερώτημα απέναντι στην εγκατάλειψη[27]. Είναι ή έχειν ένα ερώτημα; Ποτέ δεν μου φάνηκε σημαντικότερη η λογική της διάζευξης[28].
This is the way the world ends
This is the way the world ends
This is the way the world ends
Not with a bang but a whimper
T.S Elliot the Hollow Men[29]
…Έχουν προκύψει φιλολογικές έριδες σχετικά με την ετυμολογία του αλλοίμονο μεταξύ μιας Χριστιανικής και μιας αρχαιοελληνικής παράδοσης.
Μπορούμε άραγε να υποθέσουμε ότι το ομιλούν εξέρχεται τυπικά αυτής της θέσης με τον τρόπο που μας παρουσιάζεται στο ιστόρημα των τριών φυλακισμένων ανταμοιβόμενο για την εργασία του με την (πλαστή) αναγνώριση του δικαιώματος σε μία κτίση, την κτίση ενός προσώπου; Αναλογεί αυτή η πράξη σε μια ταύτιση με το βλέμμα του νικητή[30]; (Imago, πρόσωπο, είδωλο, golem)
Από τα ύφαλά σου αντλούνε τα παιδιά την μακαριότητα
Από το πρόσωπό σου την ομοιότητα με σένα[31]
Δεν δικαιούσαι να απολαύσεις από τον θάνατο του άλλου.
Πεθαίνει πάντα κάποιο πρόσωπο. Τι θα συμβεί αν κανένα (δεν;) αγνοήσει αυτήν την προστακτική;
Πλέχουμε προχωρούμε δίχως τύψεις
Κλωστήρια και εργαστήρια εμείς
Και πελάγη και εντευκτήρια
Όπου συνέρχονται με τις νεάνιδες τα παλικάρια
Και έπειτα γράφουνε στον ουρανό τις λέξεις
Άρμαλα Πόρανα και Βέλμα
΄Δεν έχει υπάρξει ποτέ τεκμήριο πολιτισμού’ γράφει ο Walter Benjamin ‘που να μην είναι ταυτόχρονα τεκμήριο βαρβαρότητας’…και παραθέτει τέσσερις στοίχους του φίλου του Gerhard Solem
Για πέταγμα η φτερούγα μου ανοιχτή
Θα ήθελα να γυρίσω πίσω
Γιατί αν έμενα για ατελείωτο χρόνο
Θα είχα πολύ λίγη τύχη
Gerhard Solem, Χαιρετισμός του Αγγέλλου
‘Έτσι ακριβώς πρέπει να είναι και ο Άγγελος της ιστορίας’ σχολιάζει. ‘Το πρόσωπό του είναι στραμμένο προς το παρελθόν.
Όπου εμείς βλέπουμε μια αλυσίδα γεγονότων (σημαινόντων), αυτός βλέπει μία μοναδική καταστροφή, που συσσωρεύει αδιάκοπα ερείπια επί ερειπίων και τα
εκσφενδονίζει μπροστά στα πόδια του. Θα ήθελε να σταματήσει για μια στιγμή, να
ξυπνήσει τους νεκρούς και να στήσει ξανά τα χαλάσματα. Μια θύελλα σηκώνεται όμως από
την μεριά του Παράδεισου αδράχνοντας τις φτερούγες του και είναι τόσο δυνατή που δεν
μπορεί πια ο άγγελος να τις κλείσει. Η θύελλα τον ωθεί ακαταμάχητα προς το μέλλον, στο
οποίο η πλάτη του είναι στραμμένη, ενώ ο σωρός από τα ερείπια φθάνει μπρος στα πόδια του ως τον ουρανό. Αυτό που εμείς αποκαλούμε πρόοδο, είναι αυτή η θύελλα….”
Θέσεις για τη φιλοσοφία της ιστορίας, Walter Benjamin
Μα μπορούμε να εμπιστευθούμε το Μπένγιαμιν ως ιστορικό; Ίσως στο βαθμό που αναφερόμαστε σε υποκείμενα που μέχρι ενός σημείου η σκέψη τους είναι ποτισμένη από την μεταφυσική μελάνι. Πως γίνεται όμως μια οντότητα επιφορτισμένη με την αναγγελία του μέλλοντος να είναι στραμμένη στο παρελθόν[32]; Δεν είμαι σίγουρος πως μπορώ να εμπιστευτώ την τοπολογία που αναδύεται εδώ ακόμα και αν θυμίζει ντιβάνι. Ο Παράδεισος είναι φυσικά η σπηλιά του Αλί Μπαμπά[33]. Υποθέτω όμως πως ο άνεμος έρχεται από τα μετόπισθεν. Αντηχεί στην μεριά του Παραδείσου για να μου επιστραφεί ως θύελλα διακινώντας με σε μιά θέση ομιλίας που οι ναυτικοί ονόμασαν τραβέρσο.
Οφείλουμε λοιπόν να διατρέξουμε τη ροή των σημαινόντων μιας μεταφοράς απηχώντας την διατύπωση ‘ Έκανα το παιδί ως δώρο στον πατέρα μου’ ή ‘Έκανα το παιδί ως δώρο στη μητέρα μου’.
– Πρέπει να χρησιμοποιήσεις αυτόν τον τύπο που αρνείσαι να θυμηθείς εδώ και τρία χρόνια
– Μα πως να θυμηθώ κάτι που δεν ξέρω;
Την ώρα του μαθήματος, 2025
Η πατρική μεταφορά είναι σημαίνουσα
Τα παιδιά πια θα’χουν μνήμη
Και οι προγόνοι τους θα ζουν
Κ’ ότι μείνει θα το αρπάξουν
Για να μην μελαγχολούν
Στη μνήμη του Αλέξανδρου του άντρα της μάνας μου. Εις μνήμην μιας θέσης από την οποία μιλάω
Μα τι μεταφέρει ένας ταχυδρόμος; Σε ότι με αφορά το ερώτημα της Χάρης είναι απλό. Σημαίνει να συνεργάζεσαι με κάποιον από την φύση του τόσο γενναιόδωρο που ακυρώνει κάθε ματαιότητα και απαντά στο ερώτημα του Εκκλησιαστή. Να τον χαίρεστε! Το χαμόγελο του μαθητή μου θυμίζει τον Αλέξανδρο, το πρόσωπό του την ευγένεια του προσώπου του. Πως να σπαταλήσω χρόνο μαζί του; Από τα ύφαλα σου αντλούνε τα παιδιά την μακαριότητα από το πρόσωπό σου την ομοιότητα με σένα. Για μια στιγμή κάτι εντελώς νέο εισβάλλει στην πραγματικότητά μας. Ετοιμαζόμαστε να το αφουγκραστούμε. Αμέσως όμως καταλαβαίνουμε. Πρόκειται για την επανάληψη, κάτι που συνέβη ξανά και ξανά. Μπορώ πλέον να σταματήσω να κοιτώ την σβούρα μου. Εγώ έκανα την μεταβίβαση.
Το τραύμα μου μιλάει ελληνικά.. Επιζητά μια ομιλία που δεν αντιστέκεται μια ομιλία αυτοσχέδια.. Πούχει στο στήθος της ακόμη τα φιλιά σου… Αυτός είναι ο ανιμισμός μου.
Κλείνω με τους τελευταίους στίχους του ποιήματος του Εμπειρίκου
Με την ηχώ των αναμνήσεων σαν κανοκιάλια
Που τα κρατώ στα μάτια μου και βλέπω
να πλησιάζουν τα νησιά και τα πελάγη
Να φεύγουν τα δελφίνια και τα ορτύκια
Κυνηγητές εμείς της γοητείας των ονείρων
Του προορισμού που πάει και πάει μα δεν στέκει
Όπως δεν στέκουν τα χαράματα
Όπως δεν στέκουν και τα ρίγη
Όπως δεν στέκουν και τα κύματα
Όπως δεν στέκουν και οι αφροί των βαποριών
Μήτε και τα τραγούδια μας για τις γυναίκες που αγαπάμε
Yara yara
Ευχαριστίες
Ευχαριστώ τον Νίκο και τον Μάνθο για υποστήριξη του ερωτήματος σχετικά με την λειτουργία της μεταφοράς στα μαθηματικά και την φυσική.
Ευχαριστώ την Βάσω για τις κουβέντες στο πιάνο σχετικά με την λειτουργία της αντίστιξης στην μουσική.
Ευχαριστώ τον Δ.Α γιατί μου θύμισε τι πα να πη φροντίδα
Βιβλιογραφία
Walter Benjamin, Θέσεις για την φιλοσοφία της ιστορίας, Εκδόσεις Λέσχη Κατασκόπων του 21ου αιώνα
Ζακ Λακάν. Το κλεμμένο γράμμα. Εκδόσεις Πατάκη
Ζακ Λακάν, Λειτουργία και πεδίο της ομιλίας και της γλώσσας στη ψυχανάλυση Εκδόσεις Εκκρεμές
Jacques Lacan, Logical Time and the Assertion of Anticipated Certainty, Ecrits. W. W Norton & Company
Ζακ Λακάν, Σεμινάριο τέταρτο, Η σχέση αντικειμένου, Εκδόσεις Ψυχογιός
Ο Εκκλησιαστής, Εκδόσεις Δώμα
Τζωρτζ Καφέντζις, Η Ενέργεια η Εργασία η Κρίση και το Τέλος του Κόσμου, Εκδόσεις Αρχείο 71
Κλοντ Λεβί Στρος, Δομική Ανθρωπολογία. Κεφάλαιο 2, Η δομική Ανάλυση στην Γλωσσολογία και την Ανθρωπολογία. Εκδόσεις Κέδρος
Ζουμπουλάκης Σταύρος, Η αδερφή μου, Εκδόσεις Πόλις
Simone Weil, Tο πρόσωπο και το Ιερό, Εκδόσεις Πόλις
Ελευθεράκης Δημήτρης, Η δύσκολη τέχνη, Εκδόσεις Αντίποδες
Jane Ellen Harison, Αρχαίες Ελληνικές Γιορτές, Εκδόσεις Ιάμβλιχος
Η αποκάλυψη του Ιωάννη, Μεταγραφή Γιώργος Σεφέρης, Εκδόσεις Ίκαρος
Πως μετακινήθηκε η ρομφαία από ένα στόμα σε ένα χέρι; Από την ομιλία, στον Λεβιάθαν ως εγγυητή του Λόγου;
Παράρτημα Α. Παρουσίαση 10. 01. 2021
Η προβληματική του τυχαίου
Το αντικείμενο των τριών παραδόσεων είναι οι αποκαλούμενες παραδρομές ‘’όπως όταν κάποιος θέλει να πει κάτι και αντί για αυτό λέει μια άλλη λέξη’’. Αυτές μοιάζουν ήδη να έχουν αναγνωριστεί μέσα στην γλώσσα ως ανήκουσες σε μια τάξη φαινομένων πολύ λίγο εκτιμημένων αφού συχνά σημαίνονται με το πρόθεμα παρά: ‘παραδρομές’, ‘παραπραξίες’, ‘παρανάγνωση’, ‘παραπέσιμο’.
Πρόθημα[επεξεργασία][34]
παραπέρα, παράκτιος, παρωνυχίδα
- χρονική συνέχιση, ο επόμενος
Υπάρχει εδώ ένα ξέχασμα που μας εκπλήσσει μας θυμώνει (μας διαταράσσει) αντί να μας φαίνεται κατανοητό. Το υλικό της έρευνας μοιάζει αρχικά παράταιρο αφού ανήκει στα ‘αποβράσματα του κόσμου των φαινομένων’. Ποιά θα μπορούσε να είναι η σημασία των παραδρομών;
Ο Φρόυντ τις παρομοιάζει με τα ‘αδύναμα και ασαφή ίχνη του καταζητούμενου προσώπου’ στην έρευνα μιας δολοφονίας. Αναζητούμε λοιπόν κάποιο πρόσωπο σε μία πράξη που διαταράσσει μια κανονικότητα ενός νόμου.
Όμως πως θα μπορούσαμε να προσδώσουμε σημασία σε κάτι τυχαίο; Ο Φρόυντ υποθέτει την αμφιβολία σε ένα φανταστικό συνομιλητή.
Το τυχαίο είναι επίκληση στην ασημαντότητα του φαινομένου, στην μη κανονικότητά του, τη σπανιότητα και την απροσδιοριστία του. Ας δούμε την προσέγγιση του Αριστοτέλη στο τυχαίο και το αυτόματο από το δεύτερο βιβλίο των Φυσικών την Περί Φύσεως πραγματεία όπου ο Αριστοτέλης αφιερώνεται στην μελέτη της αιτιότητας και της φυσικής τελεολογίας.
Σύμφωνα με τον Βασίλη Κάλφα Ο Αριστοτέλης ξεκινά́ από́ μια διπλή́ διαίρεση των γεγονότων:
- Υπάρχουν γεγονότα (α) που συμβαίνουν πάντοτε με τον ίδιο τρόπο, (β) γεγονότα που συμβαίνουν κατά́ κανόνα με τον ίδιο τρόπο (ως ἐπὶ τὸ πολύ) και (γ) γεγονότα που δεν έχουν καμία κανονικότητα, τα σπάνια ή κατ’ εξαίρεσιν γεγονότα.
- Υπάρχουν γεγονότα (α) που γίνονται για κάποιον σκοπό και (β) γεγονότα που δεν γίνονται για κάποιον σκοπό.
Οι δύο αυτές διαιρέσεις είναι ανεξάρτητες. Δεν υποδιαιρούμε δηλαδή με τη δεύτερη διαίρεση κάποιο σκέλος της πρώτης διαίρεσης. Άρα η διπλή διαίρεση μας δίνει έξι κατηγορίες γεγονότων: 1(α)2(α), 1(α)2(β), 1(β)2(α), 1(β)2(β), 1(γ)2(α) και 1(γ)2(β). Η τύχη και το αυτόματο, κατά τον Αριστοτέλη, είναι αίτια της κατηγορίας γεγονότων 1(γ)2(α), εκείνων δηλαδή των γεγονότων που είναι σπάνια ή κατ’ εξαίρεσιν και γίνονται για την επίτευξη κάποιου σκοπού.
Βασίλης Κάλφας, Ανάλυση για το 5ο Κεφάλαιο των Φυσικών
Όταν λοιπόν ο φανταστικός συνομιλητής του Φρόυντ λέει ‘Ω σε αυτό δεν αξίζει να δοθεί καμία εξήγηση πρόκειται απλώς για τυχαία μικροπράγματα’ εννοεί μάλλον ότι οι παραδρομές είναι:
1.(γ) γεγονότα που δεν έχουν καμία κανονικότητα, τα σπάνια ή κατ’ εξαίρεσίν γεγονότα
και
2.(β) γεγονότα που δεν γίνονται για κάποιο σκοπό
Ενώ ο Φρόυντ φαίνεται καταρχήν να θέλει να υποστηρίξει ότι ‘το ατύχημα της παραδρομής’ και γενικότερα ‘ένα πλήθος άλλων αθέλητων πράξεων’ έχουν κάποιο νόημα είναι δηλαδή:
2.(α) γεγονότα που έχουν κάποιο σκοπό
Στο τέταρτο κεφάλαιο διαβάζουμε: ‘Με την έννοια νόημα εννοούμε την σημασία, την πρόθεση την τάση και την τοποθέτηση σε μια σειρά ψυχικών συναρτήσεων’
Όσον αφορά την κανονικότητα της εμφάνισής τους έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι επόμενες δύο προτάσεις του κειμένου. ‘Υπάρχει ένα αριθμός άλλων φαινομένων τα οποία βρίσκονται πολύ κοντά στις παραδρομές, στα οποία όμως αυτή η ονομασία δεν ταιριάζει. Τα ονομάζουμε τυχαίες πράξεις και πράξεις με χαρακτήρα συμπτώματος’.
Οπωσδήποτε δεν μπορούμε ακόμα να γνωρίζουμε τι θέλει να πει ο Φρόιντ με την λέξη σύμπτωμα. Θα προχωρήσουμε όμως με κάποιες υποψίες. Ο όρος σύμπτωμα προκύπτει ετυμολογικά από την λέξη σύμπτωση (συν + πίπτω) δηλαδή την τυχαία αναπάντεχη ταυτόχρονη εμφάνιση δύο γεγονότων. Στο Φροϋδικό κείμενο εμφανίζεται μάλλον ως δάνειο από την ιατρική ορολογία όπου τα συμπτώματα αποτελούν σημεία ενός αστερισμού, ενδείξεις, της φαινομενολογίας μιας ασθένειας. Είναι σημαντικό όμως στο πλαίσιο ενός προβληματισμού για την τυχαιότητα των παραδρομών να επιμείνουμε στην αρχική ετυμολογία του συμπτώματος.
Με βάση την συζήτηση που έγινε στην πρώτη μας συνάντηση νομίζουμε ότι οι παραδρομές μπορεί να είναι συμπωματικές αλλά μπορεί και όχι. Συχνά πάντως φαίνεται να προσδιορίζουν μία (αναπάντεχη) θέση του υποκειμένου της ομιλίας. θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε την παραδρομή ως ανήκουσα σε έναν αστερισμό σημείων που προσδιορίζουν μια θέση και συγκροτούν ένα σύμπτωμα.
Πότε λοιπόν αξίζει να μιλάμε για σύμπτωμα και τί φαίνεται να εννοεί σήμερα η ψυχανάλυση με αυτόν τον όρο; Εστιάζοντας στον πρώτο κλάδο της Αριστοτελικής διαίρεσης θα λέγαμε ότι το σύμπτωμα ανήκει σε έναν συνδυασμό 1.(α) 2(α) ή 1(β)2(α) δηλαδή:
Γεγονός που συμβαίνει πάντοτε με τον ίδιο τρόπο ή κατά κανόνα με τον ίδιο τρόπο και γίνεται για κάποιο σκοπό.
Επιστρέφοντας στο κείμενο των παραδρομών: ‘ή υπάρχουν περιπτώσεις που οι παραδρομές πολλαπλασιάζονται, συνδέονται μεταξύ τους και αντικαθιστά η μία την άλλη. Την πρώτη φορά ξεχνάμε κάποιο ραντεβού την επόμενη φορά έχοντας κιόλας την πρόθεση να μην το ξεχάσουμε, αποδεικνύεται ότι κάναμε λάθος την ώρα της συνάντησης. Προσπαθούμε μέσα από έμμεσους τρόπους να θυμηθούμε κάποια ξεχασμένη λέξη και ξεχνάμε μία άλλη η οποία θα μπορούσε να είναι χρήσιμη για την αναζήτηση της πρώτης. Εάν τώρα αναζητήσουμε αυτήν την δεύτερη λέξη, ξεχνάμε μια τρίτη κ.ο.κ.’
Η προβληματική της τυχαιότητας αφορά ένα ερώτημα παραγωγικό που θέλουμε να διατηρήσουμε ανοιχτό. Εξάλλου η τύχη και το αυτόματο, η αναγκαιότητα -ως προστακτική- της εμφάνισης ενός φαινομένου, η κανονικότητά και η σκοπιμότητά του, η εμμένεια που το χαρακτηρίζει συνεχίζουν να αφορούν ψυχαναλυτικές έννοιες μεταγενέστερες του κειμένου των παραδρομών όπως αυτήν του αυτοματισμού της επανάληψης.
Ενδιαφέρον έχει πάντως μια συμπωματική τελετουργία που έκανε την εμφάνισή της πρόσφατα στο πλαίσιο των λόγων καταγγελίας που συγκλονίζουν την επικαιρότητα:
Θυμάμαι, όμως, μια πόρτα να κλειδώνει χωρίς να υπάρχει κανένας άλλος (π.χ. ένας τεχνικός ή ένας βοηθός σκηνοθέτη). Θυμάμαι πως μου είχε ζητηθεί να έχω μαζί μου ψηλά τακούνια και στενά, κοντά φορέματα και φούστες.
Χριστίνα Σαμπανίκου
…και ξαναπήγα πάλι στο ίδιο μέρος, μου ζητήθηκε να φοράω και φούστα που δεν φορούσα την πρώτη φορά.
Τζένη Μπότση
Μου τηλεφώνησε ο σκηνοθέτης και μου είπε ότι με θέλει για συγκεκριμένο έργο και μου είπε να φοράω συγκεκριμένα ρούχα. Μπήκα και κλείδωσε την πόρτα. Τον ρώτησα γιατί κλειδώνει και μου είπε ότι το κάνει για λόγους ασφαλείας.
Αγγελική Λάμπρη
Προς το παρών εξετάσαμε την παραδρομή ως ένα γεγονός, που τοποθετείται στο επίπεδο μιας πράξης, μιας πράξης που διαταράσσει μια ροή σημαινόντων, της πράξης της ομιλίας.
Η προβληματική του ‘ποιος μιλάει;’- Η ομιλία ως εργασία
Είναι εύκολο να προτρέξουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα ‘ποιος μιλάει;’. Μέσα στην παραδρομή μιλάει το ασυνείδητο, η ασυνείδητη επιθυμία, η άρνηση, το υποκείμενο στον πλήρη λόγο του κ.τ.λ. Έτσι ίσως αποφύγουμε το συναίσθημα της έκπληξης που μας καταλαμβάνει μέσα στο ενέργημα της παραδρομής (ποια είναι εκεί όπου εγώ δεν είμαι;). Παρατηρούμε επίσης την διάσταση του ‘μιλιέμαι’ ως στιγμή μιας εμπειρίας κάποιου είδους αλλοτρίωσης των υποκειμένων και μέσα στην ανάλυση. Δηλαδή μια στιγμή που ο αναλυόμενος αναγνωρίζεται ως αντικείμενο της ίδιας του της ομιλίας. Αυτό που καταρχάς είναι σημαντικό να διακρίνουμε είναι ότι μέσα από την παραδρομή αμφισβητείται το εγώ ως δεδομένος τόπος μιας αδιαίρετης πρόθεσης που αναλαμβάνει την ομιλία. Μέσα στη παραπραξία αμφισβητείται η εικόνα του σώματος ως δεδομένος τόπος μια αδιαίρετης πρόθεσης που αναλαμβάνει την κίνηση. Ο Φρόυντ γράφει για μια διαταρακτική και μια διαταραγμένη πρόθεση.
‘Κύριοι διαπιστώνω την παρουσία τόσων… μελών και κηρύσσω με αυτό τη λήξη της συνεδρίασης’
Όταν ο πρόεδρος κηρύσσει την λήξη αντί της έναρξης της συνεδρίασης οπωσδήποτε δεν έχει την πρόθεση να αναλάβει την ευθύνη των επιπτώσεων που συνεπάγεται κάθε είδους ομιλία.
‘…δεν εκτιμήσαμε ωστόσο καθόλου το αποτέλεσμα του ολισθήματος καθαυτό χωρίς να συνυπολογίσουμε την δημιουργία του. …Σε κάποια από τα παραδείγματα έχει όντως νόημα αυτό που επέφερε το ολίσθημα της γλώσσας. Τι σημαίνει ότι έχει νόημα; Σημαίνει ότι το αποτέλεσμα του ολισθήματος ίσως δικαιούται να επανατοποθετηθεί και το ίδιο ως μια απόλυτα έγκυρη ψυχική πράξη που και αυτή επιδιώκει τον δικό της στόχο, ως μια εκδήλωση με αποτέλεσμα και σημασία.
Νομίζουμε πως εδώ πρέπει να σταθούμε προκειμένου να αναρωτηθούμε πως γίνεται να παράγεται ένα νόημα, μια εκδήλωση με αποτέλεσμα και σημασία, δίχως εργασία; Την εποχή της απομάγευσης, της διαρκούς υποτίμησης του λόγου, όπου υπάρχουν μηχανές που συμπληρώνουν προτάσεις και μεταφράζουν κείμενα αυτόματα, σχεδόν μαγικά οφείλουμε να αναρωτιόμαστε πως γίνεται να παράγεται κάποιο έργο χωρίς εργασία; Εδώ αξίζει να θυμηθούμε την επισήμανση του Φρόυντ από την εισαγωγή: ‘Τα λόγια πρωταρχικά συνιστούσαν μαγεία και διατηρούν ακόμη και σήμερα πολύ από αυτήν τους την παλιά δύναμη’. Οπότε θα προσδιορίσουμε το ερώτημά μας, προκειμένου αυτό να αφορά το υποκείμενο της μαγικής εργασίας. Ελλείψει απάντησής παραθέτουμε το ακόλουθο ποίημα:
Σουσάμι Άνοιξε!
Κάθε πρωί
το αφεντικό λέει ‘‘Άνοιξε!’’
Και εγώ τρέχω με τις καρέκλες
τα τραπέζια
να σηκώσω τα ρολά
Είναι μια μαγική προστακτική
παρόμοια με αυτήν που απηύθυναν
για Χίλιες και Μία Νύχτες
στον Σουμάμι
κάποιου είδος χειρωνάκτη, εργάτη
της ομιλίας
Αθήνα 2016
Μπορούμε πάντως να συμφωνήσουμε ότι αξίζει να αναρωτηθούμε για τον Σουσάμι και την εργασία του ή για τον ‘δαίμονα του τυπογραφείου’ κτλ. Η ίδια η φράση εργασία του ονείρου ανήκει στον Φρόυντ. Γιατί κάτι εργάζεται μέσα στην παραδρομή, κάτι εργάζεται στην ομιλία, κάτι εργάζεται μέσα στο όνειρο. Αν μετατοπιζόμαστε στην ανάλυση αυτό είναι ένα έργο μιας εργασίας που γίνεται στο επίπεδο της ομιλίας. Η προοπτική της εργασίας ανοίγει εξάλλου την προβληματική της αλλοτρίωσης του υποκειμένου μέσα στην ομιλία του και μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε το διαλεκτικό σχήμα Κυρίου Δούλου.
Η σημασία των παραδρομών- η προβληματική της ερμηνείας/ερμηνευτικής
Μπορούμε όμως να εντοπίσουμε τον μηχανισμό, τον ειδικό τρόπο εργασίας, των παραδρομών; Αν μια εργασία επιτελείται μέσα από σημαίνοντα πως επικαθορίζεται αυτή η εργασία από τα μέσα που μεταχειρίζεται; Ο Φρόυντ παραθέτει μια περιγραφική ταξινόμηση από τους Meringer και Mayer (φιλόλογος και ψυχίατρος) των μηχανισμών της παραδρομής.
Οι συγγραφείς διακρίνουν τις παραμορφώσεις που βιώνει ο προτιθέμενος λόγος μέσα από το ολίσθημα της γλώσσας σε: αντιμεταθέσεις, προεκφορές, απόηχους, συμπτύξεις (συμφύρσεις) και αντικαταστάσεις (υποκαταστάσεις).
Επιστέφοντας στις διάφορες λειτουργείες του προθέματος –παρά– μπορούμε ίσως να εντοπίσουμε ξανά κάποιους από τους παραπάνω μηχανισμούς της παραδρομής:
Πρόθημα[επεξεργασία]
- παρα-, παρά- ή παρ-, πάρ-
παραπέρα, παράκτιος, παρωνυχίδα
- χρονική συνέχιση, ο επόμενος
Αξίζει εδώ να αναφερθούμε σε ένα είδος εργασίας σημαντικό για τον αναλυτικό λόγο την εργασία του ποιήματος. Για αρχή αρκεί να σημειώσουμε ότι η εργασία αυτή μετέρχεται συχνά των μηχανισμών της παραδρομής:
π.χ Ω υπερωκεάνειον τραγουδάς και πλέχεις!
Ανδρέας Εμπειρίκος
Συμπύκνωση (αλλιώς σύμπτυξη) του πλέκω και πλέω
π.χ Του ταύρου ο Πικάσσο
Ρουθούνιζε βαριά
Νίκος Καββαδίας
Αντιμετάθεση (Πικάσο, Ταύρος)
Ακόμη η προσοχή που επιδεικνύει ο Φρόυντ στο επίπεδο του φωνήματος:
Όταν κάποιος για παράδειγμα έχει προφέρει ένα μακρό φωνήεν ως βραχύ λόγω μιάς διαταραχής που εμφανίστηκε σε αυτήν την λέξη για κάποιο λόγο, σύντομα εκτείνει ένα βραχύ φωνήεν που ακολουθεί και υποπίπτει σε νέο ολίσθημα, αντισταθμίζοντας το προηγούμενο.
Δεν βρίσκει το αντίστοιχό της στην λειτουργία της παρήχησης;
Aυτός που εις το τετράδραχμον επάνω
μοιάζει σαν να χαμογελά το πρόσωπό του,
το έμορφο, λεπτό του πρόσωπο,
αυτός είν’ ο Οροφέρνης Aριαράθου.
Κωσταντίνος Καβάφης
Αν ανιχνεύουμε λοιπόν μια υλικότητα στην εργασία της ομιλίας θεωρούμε σκόπιμο να παραθέσουμε σύντομα τρεις ιδιότητες των συμβόλων στις τελετές μύησης όπως τις διέκρινε ο ανθρωπολόγος Victor Turner.
Προτού προβούμε σε ερμηνείες θα πρέπει να οργανώσουμε καλύτερα τα δεδομένα της ανθρωπολογικής μας εμπειρίας. Μία τέτοια ταξινόμηση θα μας επιτρέψει να διατυπώσουμε κάποιες από τις ιδιότητες των τελετουργικών συμβόλων. Η απλούστερη ιδιότητα είναι αυτή της συμπύκνωσης. Αντικείμενα και δραστηριότητες αναπαρίστανται σε ένα μοναδικό συμβολικό σχηματισμό. Δεύτερη ιδιότητα, ένα κυρίαρχο σύμβολο ενοποιεί διάσπαρτα (disparate, διά-φορα, ανόμοια) σημαινόμενα (signigicata-αναφερόμενα). Τα διάφορα σημαινόμενα δια-συνδέονται στη βάση ανάλογων ιδιότήτων ή πάλι σε μια προοπτική συσχετίσεων ανάμεσα σε γεγονότα ή ανάμεσα σε σκέψεις. Οι συνδέσεις αυτές μπορεί να είναι επιφανειακές ή τυχαίες ή ακόμη να διατρέχουν το εύρος μιας κατανομής ποικίλων φαινομένων… Η τρίτη σημαντική ιδιότητα των κυρίαρχων συμβόλων είναι η πολικότητα του νοήματος. Το γαλατόδεντρο μα και όλα τα κυρίαρχα σύμβολα της φυλής των Ντέμπου κατέχουν δύο ξεκάθαρα διακριτούς νοηματικούς πόλους.
Το Δάσος των συμβόλων, Victor Turner (1967)
Θα άξιζε να σκεφτούμε τι απέγιναν οι τελετές μύησης στην σημερινή εποχή. Σίγουρα ο χαρακτήρας τους δεν έχει ολότελα εξαφανιστεί. Οι πανελλήνιες εξετάσεις κατέχουν μια τέτοια θέση πιστώνοντας για πολλούς υποψηφίους κάθε χρόνο κάποιου είδους πέρασμα. Το γεγονός ότι τα σύμβολα που ρυθμίζουν την λειτουργία αυτού του περάσματος επιστέφουν χρόνια μετά στα όνειρα των ενηλίκων συνηγορούν το ενδιαφέρον μας για τις τελετές μύησης και τις επιπτώσεις τους πάνω στα υποκείμενα. Επιστρέφοντας όμως στο κείμενο των παραδρομών:
‘Το συνηθέστερο και πιο εντυπωσιακό είδος ολισθήματος της γλώσσας είναι όταν λέμε ακριβώς το αντίθετο από αυτό που σκοπεύουμε να πούμε. Εδώ φυσικά απομακρυνόμαστε πολύ από τις σχέσεις των φθόγγων και τις επιδράσεις της ομοιότητας και αντ’ αυτού μπορούμε να θυμηθούμε ότι οι αντιθέσεις έχουν μια στενή εννοιολογική συγγένεια μεταξύ τους και βρίσκονται πολύ κοντά η μία στην άλλη στον ψυχολογικό συνειρμό… Στις σχέσεις μεταξύ φθόγγων και στην ομοιότητα των λέξεων θα πρέπει λοιπόν να προσθέσουμε και την επίδραση των λεκτικών συνειρμών.’
Οπότε η μηχανισμοί της παραδρομής μοιάζει να αφορούν στις σχέσεις μεταξύ φθόγγων στην ομοιότητα των λέξεων και στην επίδραση των λεκτικών συνειρμών. Εκεί λοιπόν πρέπει να κοιτάξουμε προκειμένου να επιχειρήσουμε μια ερμηνεία, να αναρωτηθούμε δηλαδή για το νόημα της παραδρομής μιας ψυχικής πράξης που και αυτή επιδιώκει τον δικό της στόχο, ως μια εκδήλωση με αποτέλεσμα και σημασία. Σημειώνουμε εδώ την σημασία που θα είχε να διαβάσουμε το κείμενο του Φρόυντ ‘Περί των αντιθετικών νοημάτων των αρχαικών λέξεων’ σε σχέση με τις αντιθέσεις που έχουν μια στενή εννοιολογική συγγένεια αλλά και την τρίτη ιδιότητα των συμβόλων αυτήν της πολικότητας του νοήματος.
Η αυθαιρεσία του σημείου (Σωσύρ)- η πρωτοκαθεδρία του σημαίνοντος (Λακάν)
‘Όταν μου συμβαίνει ένα ολίσθημα της γλώσσας θα μπορούσα προφανώς να το κάνω με αμέτρητα πολλούς τρόπους, να πω στη θέση της σωστής λέξης χιλιάδες άλλες, η σωστή λέξη θα μπορούσε να έχει υποστεί άπειρες παραμορφώσεις. Υπάρχει λοιπόν κάτι που στη συγκεκριμένη περίπτωση μου επιβάλει αυτόν ακριβώς τον τρόπο από όλους τους άλλους δυνατούς ή μήπως αυτό παραμένει τυχαίο, μια αυθαιρεσία και ίσως δεν μπορούμε να πούμε τίποτα το λογικό για αυτό το ερώτημα;’
Δεν θα μπορούσε όμως κάτι να επιβάλλεται αυθαίρετα; Αυθαίρετα με την έννοια ότι ακολουθεί τους δικούς του νόμους; Θα μπορούσε αυτή η παρατήρηση να έχει σχέση με την αναλυτική εμπειρία του μιλιέμαι;
Το σημείο αυτό μας φαίνεται σημαντικό. Θα επιχειρήσουμε να δώσουμε μια απάντηση αναφέροντας το απόφθεγμα του Μαλλαρμέ για την εργασία του ποιήματος ‘Δεν είναι με ιδέες που φτιάχνει κανείς στίχους είναι με λέξεις’. Δοκιμάστε να αντικαταστήσετε σε ένα ποίημα μια λέξη με το εγγύτερο συνώνυμό της. Αν το ασυνείδητο δεν είναι ποιητικό βάθος ίσως συγκροτείται ως λεκτική επιφάνεια. Στην μαγεία και στο ξόρκι μα και στο ποίημα έχει σημασία η ακρίβεια στην λέξη, την εκφορά και την στίξη. Ίσως κάτι εδώ να θυμίζει την επιλογή του Λακάν να μιλήσει για την ‘γραμματική του ασυνειδήτου’. Δεν πρέπει να ξεχνάμε την σημασία του αληθινού Ονόματος σε πλήθος μυστικιστικών και θρησκευτικών παραδόσεων καθώς και τα ταμπού (ταμπού της ομιλίας, απαγόρευση της εκφοράς, νόμος) που συχνά το συνοδεύουν. Κάποια ονόματα δεν πρέπει να αναφέρονται εις μάτην.
Ο αδερφός του Αλί Μπαμπά ο άπληστος Κασίμμ παραδομένος στην δίχως όριο απόλαυση μέσα στην φούρια του να συσσωρεύσει τους θησαυρούς (φαλλικό σύμβολο, ο θησαυρός αποτελεί το μέτρο της εξουσίας του βασιλιά) της σπηλιάς ξέχασε την μαγική λέξη. Μάταια προσπάθησε να υποκαταστήσει το όνομα του σπόρου με άλλους παρόμοιους.
Προσπαθούμε μέσα από έμμεσους τρόπους να θυμηθούμε κάποια ξεχασμένη λέξη και ξεχνάμε μία άλλη η οποία θα μπορούσε να είναι χρήσιμη για την αναζήτηση της πρώτης. Εάν τώρα αναζητήσουμε αυτήν την δεύτερη λέξη, ξεχνάμε μια τρίτη κ.ο.κ
Το ξέχασμα αυτό μας επιστρέφει συνειρμικά στην προβληματική της τυχαιότητας και του αυτομάτου μέσα στην εμφάνιση του συμπτώματος.
Απόδειξη για όσα λέµε είναι η έκφραση «εις µάτην» που λέγεται όταν κάτι, που γίνεται χάριν κάποιου άλλου, δεν επιτύχει τον σκοπό που το ίδιο είχε. Για παράδειγµα, αν δεχθούµε ότι το βάδισµα έχει σκοπό την κένωση των εντέρων, και δούµε ότι κάποιος αν και βάδισε δεν επέτυχε τον σκοπό του, τότε λέµε ότι µάταια βάδισε και ότι το βάδισµα ήταν µάταιο. Γιατί το «εις µάτην» είναι ακριβώς αυτό: κάτι που από τη φύση του γίνεται χάριν κάποιου άλλου, όταν δεν ολοκληρώνει τον σκοπό και τη φυσική του κατάληξη. Βέβαια, αν κάποιος έλεγε ότι µάταια λούστηκε γιατί δεν συνέβη έκλειψη Ηλίου θα ήταν γελοίος, αφού το λούσιµο δεν έγινε για αυτόν τον σκοπό. Aυτή όµως είναι και η σηµασία του αυτοµάτου, ακόµη και ετυµολογικά: «αυτό που έγινε εις µάτην»
Αριστοτέλης Φυσικά, 6ο Κεφάλαιο
Δεν καταφέραμε να μιλήσουμε για την ερμηνεία και την διάκρισή της από την ερμηνευτική παρά μόνο να σημειώσουμε το εξής. Στο βαθμό που η ερμηνεία αφορά στο νόημα, στο αποτέλεσμα μιας εργασίας θα είχε σημασία να εντοπίσουμε σε τι ακριβώς συνίσταται η εργασία αυτή.
Η προβληματική του νόμου και της επιθυμίας
– Η προβληματική της θεραπευτικής παρέμβασης
Τα τρία κεφάλαια των παραδρομών διαπνέονται από μια λογική ανακριτική. Ίσως αυτό δεν πρέπει να μας ξενίζει στο βαθμό που το ίδιο το υποκείμενο φαίνεται να αναγνωρίζει στην διαταρακτική πρόθεση μια τάση που δεν θα ήθελε να του αναγνωρίσουν. Δηλαδή η δικαστική μεταφορά θα έπρεπε μάλλον να τοποθετηθεί όχι από την μεριά του Φρόυντ αλλά στο επίπεδο της ίδιας της παραδρομής. Δεδομένης αυτής της δυναμικής θα είχε ενδιαφέρον να αναρωτηθούμε πως παρεμβαίνουμε στο σύμπτωμα. Ελλείψει καλύτερης απάντησης σας αφήνουμε με το ίδιο το κείμενο:
‘ Ή αυτό που συνέβη σε έναν από τους ασθενείς μου, στον οποίο είχα απαγορέψει να τηλεφωνήσει στην αγαπημένη του αλλά εκείνος κατά λάθος βυθισμένος στις σκέψεις του, ζήτησε λάθος νούμερο και αντί να καλέσει εμένα όπως σκόπευε βρέθηκε ξαφνικά συνδεδεμένος με την αγαπημένη του.’
Βιβλιογραφία
Σίγκμουντ Φρόυντ, Εισαγωγή στην ψυχανάλυση, Πρώτο Μέρος: Οι παραδρομές, Εκδόσεις Νίκας
Kalfas, V. (2015). Ανάλυση [Chapter]. In Kalfas, V. 2015. Aristotle, On Nature [Undergraduate textbook]. Kallipos, Open Academic Editions. https://hdl.handle.net/11419/687
Παράρτημα Β. Εκτύπωση που μοιράστηκε την ώρα της παρουσίασης
Υπερμνησία.
Hypermnisia[35]. Enhancement of memory function (hypermnesia) under hypnosis and in some pathological states was frequently described by 19th-century medical writers; for example, cases were recorded of delirious people who would speak fluently in a language they had not had occasion to use for as long as 50 or more years and apparently had forgotten. It was then categorically claimed that anyone under hypnosis would recollect events with invariably greater efficiency than in the waking state. It is true that experience inaccessible to ordinary recall sometimes can be recollected under hypnosis; some have attributed this effect to release from emotional inhibition. Nevertheless, evidence indicates that previously memorized material (e.g., poetry) in many cases is reproduced no better under hypnosis than in the waking state.
Δηλαδή, η κάθαρση είναι εξευγενισμός φαντασμάτων
Jane Ellen Harison, Αρχαίες Ελληνικές Γιορτές
Στροφές στροφάλων, Εμπειρίκος Ανδρέας
| Στον Λεωνίδα Α. Εμπειρίκο
Ω υπερωκεάνειον τραγουδάς και πλέχεις |
Έρωτας και Θάνατος
Εις μνήμην
Γιατί είσαι πράσινος;
Μυρίζεις χώμα
Κισσός σ’ετύλιξε άντρα μου
Στου άγιου Σάββα τα σεντόνια
Και στης αγιά Παρασκευής το κοιμητήριο
Στου μνήματος την ράχη
Σου δίνω τριαντάφυλλο
Πως έμεινα μονάχη;
Για πες μου Αλέξανδρε εσύ
Γιατί δεν πέθανες ακόμα;
Εσύ που το χαμόγελο
Μου φώτιζε το στρώμα
Πως στέκεις τι λαλάς;
Απ’ Τ’ άλαλον νερόν
Τί δίψα μου προσφέρεις;
Το πρόσωπο σου σίμωσε κοντά
Μες τ’όνειρο να φέρεις
Κλαίω λυγμούς ολόλιμνους
Θα φύγω μην κελεύεις
Μα είναι η τσιγγάνα και ζητά
Εις διάβαν τι εισφέρεις;
Βαρκάρησα του κάκου σου
Δεν έχω πως να δώσω;
Εν οβολών προς ναύλα σου
Της κόγχες να στoμώσω
Ξύπνα γλυκέ μου επέστρεφε
Μην με λησμώνεις άλλο
Μην κλείνεις μάτια μου ανοιχτά
Ελάλησες λαλιά μου εάλω
Δώσε μου μια σαρακοστή
Σαράντα μέρες να νηστέψω
Να κατεβώ στο μνήμα σου
Να σε εκμυστηρεύσω
Αθήνα 2025
Come September
Σε είδα στο κρεβάτι σου
σάβανο τύλιγε το σώμα
Χαίρε Ιουστίνη εσύ
πλέκεις τις μοίρες των ανδρών θαρρείς
ακόμα εσύ
αδιάφορη απ’ την οργή των οργασμών
ανέγγιχτη απ’ την μανία των παιδιών
εσύ ακόμα
εμείς
Διαρρήξαμε τα υφαντά σου
ποτίσαμε τα ιμάτια με σπέρμα
κλειδώσαμε τις αρθρώσεις σου
Και καρφώσαμε τους αντίχειρες στο αδράχτι
εμείς εμείς!
Αφήσαμε το άλογο να μας κοιτάξει στα δόντια
και πλαταγίσαμε τις μουσούδες μας στο πέλαγος
(ο χρόνος μας είναι Λογικός
γι’ αυτό δεν σωρεύεται)
Χαίρε Ιουστίνη εσύ
Γυμνή θα στέκεις να κοιτάς το ηδυπαθές σου σώμα
μέχρι να σκουριάσεις
να μείνεις κόκκινη
και να μυρίσεις χώμα
Αθήνα 2018 Στην Π μια πoιήτρια
Το αίνιγμα της Σαπφούς
Κέλομαί σε Γογγύλα πέφανθι λάβοισα μαγλακτίναν, σέ δηύτε πόθος τ έαυτος αμφιπόταται.
Τάν κάλαν, ά γαρ κατάγωγις αύτα επτόαις’ ίδοισαν έγω τους χαίρωκαί γάρ αύτα δή τόδε μέμφεταί σοι Κυπρογένηα τας άραμαι τούτο τω βόλλομαι Γογγύλα κατθάνην δ’ ίμερός τους έχει με και λωτίνοις δροσόεντας όχθοις ίδην Αχερωντος
Το επίρρημα των δύο χρόνων[36]
Η λέξη δηὖτε είναι χαρακτηριστική στην Αρχαϊκή Λυρική Ποίηση. Ιδιαίτερα αγαπητή είναι στον Αλκμάν και στη Σαπφώ. Το Liddell – Scott τους πληροφορεί ότι η λέξη προέρχεται από την κράση του δή και του αὖτε. Το μόριο δή σημαίνει “τώρα, τώρα δα, ήδη έως τώρα” . Το αὖτε σημαίνει “πάλι, από την αρχή πάλι, πάλι ξανά”. Η κράση ως φαινόμενο είναι συχνή στην Αρχαία Ελληνική. Κυρίως εμφανίζεται για λόγους ευφωνίας.
Το Οξύμωρο
Στην περίπτωση του δηὖτε παρατηρούμε ότι κάθε συνθετικό από το οποίο σχηματίζεται η λέξη έχει διαφορετικό σημείο εκκίνησης στο χρόνο. Η πρώτη είναι έντονα παροντική. Χρησιμοποιείται για να δοθεί έμφαση σε αυτήν εδώ τη στιγμή, σε ό,τι συμβαίνει στο παρόν και μόνο σε αυτό.
Το δεύτερο συνθετικό τους οδηγεί στην επανάληψη, στο μοτίβο που διαρκώς επαναλαμβάνει τον εαυτό του και του οποίου οι ρίζες του χάνονται στο παρελθόν. Άρα το “δη” τοποθετεί τον ακροατή ή αναγνώστη του ποιήματος στο τώρα. Χρόνος και τόπος είναι το τώρα. Το “αὖτε” παίρνει το τώρα, τον απόλυτο ενεστώτα του ποιήματος και το τοποθετεί σε μια αλυσίδα όμοιων, αναγνωρίσιμων ενεργειών. Του προσδίδει ιστορικότητα.
Η Ένταση
Αυτή η σύνθεση δημιουργεί μια έντονη αίσθηση, δραματοποιεί το βίωμα. Για μια στιγμή κάτι εντελώς νέο εισβάλλει στην πραγματικότητά τους. Ετοιμαζόμαστε να το αφουγκραστούμε. Αμέσως τους καταλαβαίνουμε. Πρόκειται για την επανάληψη, κάτι που συνέβη ξανά και ξανά. Οι λυρικοί ποιητές αγαπούν πολύ αυτή τη λέξη. Την εισάγουν συχνά, ειδικά στα ερωτικά τους ποιήματα.
Παραποιήστε ελεύθερα
Ο δείχτης έδειχνε οκτώ στου κόσμου το ρολόι
Τα μάτια σου τα σκοτεινά γεμάτα με παράπονα
Στο χείλι σου τ ’αφίλητο βαρύ το μοιρολόι
Περαστικός και αδιάβαστος
Και απ’ την σχολή φευγάτος
Η ο Κουρκουλής θα ναι άδικος
Η θά ναι ο κόσμος σκάρτος
Περπάτησα και πάτησα
Μα πως να σταματήσω
Οι δρόμοι μαγικές κλωστές
Έχουν τις βόλτες τους κλειστές
Σε σένανε με φέρνουνε και με γυρίζουν πίσω
[1] Τέλος μέηλ
[2] Παράφραση από Walter Benjamin, Θέσεις για την φιλοσοφία της ιστορίας
[3] Θέσεις για την φιλοσοφία της ιστορίας, Walter Benjamin
[4] Η ανάλυση μπορεί να ξενίζει όμως αλλιώς καβαλάς το παπί άμα προσπαθήσεις να το λύσεις.
[5] Carter, N. (n.d.). Dihedral groups. Things that flip (and spin). The tetrahedron. Subgroups and division. . In Visual Group Theory. essay, MAA Problem Book Series.
[6] Κώνος: αρσ ‘κουκουνάρι’… Μετονοματικό ρήμα: κωνάω που σημαίνει πρώτα ‘στροβιλίζω ’επειδή το κώνος όπως και το στρόβιλος πρέπει να δήλωνε σβούρα (από pierre chartene ετυμολογικό λεξικό της αρχαίας ελληνικής)… …. …. Ευριπίδου Βάκχαι εκδόσεις Πατάκη Σχόλιο 19. Της έδωσα στο χέρι θύρσο και βέργες λυγερές κισσού: τόσο ο θύρσος όσο και ο κισσός ήταν ιερά σύμβολα της Διονυσιακής λατρείας. Ο θύρσος κατασκευαζόταν από νάρθηκα, είδος καλαμιού. Στο πάνω μέρος του νάρθηκα σφήνωναν ένα κουκουνάρι και το τύλιγαν με κλαδιά κισσού. Στην κωμωδία χρησιμοποιείται ως σύμβολο του φαλλού.
[7] Η διατύπωση αυτή οφείλεται στον Μάνθο που μεταξύ άλλων διδάσκει φυσική
[8] https://lispolydrosou.blogspot.com/2014/06/blog-post_22.html
[9] https://www.youtube.com/watch?v=Ga16tWii5z0 από 6:37
[10] Κόκκινη κλωστή δεμένη… Ποιος είπε ότι δεν απαιτεί εργασία το γίνεσαι γυναίκα; Αν ο φεμινισμός διεκδικεί την ορατότητα μιας εργασίας προορισμένης να καλύπτει πρασόφυλλον πρασόφυλλου, πως θα παρασταθεί ένα ερώτημα;
[11] Τζωρτζ Καφέντζις, Η Ενέργεια η Εργασία η Κρίση και το Τέλος του Κόσμου
[12] Μπορούμε να σκεφτούμε κάτι αντίστοιχο για τα γλωσσικά μοντέλα και την εργασία της ομιλίας;
[13] Νομίζω ότι αυτή η πρόταση αποτυπώνει υπέροχα την προβληματική του άγχους και της αγωνίας
[14] Από ‘Οι αλλοπαρμένοι κώλοι’ Guy Hocquenghem εκδόσεις Τοποβόρος σελ.79/80.
[15] Στην Βιέννη σύγχρονη με την γέννηση της ψυχανάλυσης είναι αυτή της ατονικής μουσικής. Ε και διαφόρων άλλων μυστηρίων…
[16] Quomodo cantabimus canticum
Domini in terra aliena?
Super Flumina Babylonis. https://www.youtube.com/watch?v=1f0iCn2KieA
[17] Να θυμηθούμε τον Σταύρο Ξαρχάκο καθώς συντονίζει το παίξιμο της Φραγκοσυριανής από μια πιτσιρικαρία στην Σύρο. Τους λέει ο κύριος Ξαρχάκος; Είναι μια φούντωση! Μια φλόγα! Αυτ’ η φούντωση και η φλόγα πρέπει να ακουστεί… λίγο μετά καθώς οι μελωδία πυκνώνει στον ρυθμό ενός μονοφωνικού κοντραπούντο λέει… ‘Προσέξτε! Προσέξτε! Η φλόγα! Γεμάτο! Σαν κοντραπούντο.’ https://www.youtube.com/watch?v=hFzqCyBHj80
[18] Walter Benjamin, Θέσεις για την φιλοσοφία της Ιστορίας
[19] Ντελέζ δεν πρόκειται
[20] Θα ήθελα να χρησιμοποιήσω ως αναφορές τα μυστήρια της Βάπτισης, του Γάμου και της Κηδείας. Έπειτα θα ήθελα να αναφερθώ σε Αρχαιοελληνικές διαβατήριες τελετές. Διαβάζω το βιβλίο της Jane Ellen Harrison Αρχαίες Ελληνικές Γιορτές. Είναι εκπληκτική.
[21] Αναφορά στην Emily Dickinson
[22] Κυριάκος Περακάκης σε συνέντευξη του το πρώτο τρίμηνο αφού ανέλαβε τα καθήκοντά του ως υπουργός οικονομικών. Οι Φρουδιστές στην εξουσία. End of times!
[23] Αναφορά στην καιόμενη βάτο; Δεν ξέρω.
[24] Ειδική θεωρία της σχετικότητας; Τα βάζω αυτά γιατί με βοηθάει να έχω ερωτήματα για το διάβασμα για την σχολή
[25] Πως να ημερέψει ο νους μ’ένα σεντόνι; https://www.youtube.com/watch?v=AM2pyQoRDIs
[26] Εδώ αντηχούν τα ονόματα των Husserl, Heidegger και Merlau Ponty. Θα έπρεπε όμως να ανατρέξουμε πρώτα στην φαινομενολογία της κλασσικής ψυχιατρικής για τα δύο από που μας κινούν το ενδιαφέρον.
[27] Σύμβολο, συμβάλω, συμβολή των οδών… Θα είχε μια αξία να αναζητούσαμε το σταυροδρόμι ως τομή στις Τελετές Διάβασης ξεκινώντας ίσως από το θρυλλούμενο τρίστρατο τον μπλουζ… κοπέλες απ’ το Δίστομο φέρτε νερό και ξύδι κ’ απάνω στη φοράδα σου δεμένος σταυρωτά σύρε για κείνο το στερνό στην Κόρδοβα ταξίδι μέσα απ’ τα διψασμένα της χωράφια τ’ανοιχτά. Federico Garcia Lorca… … Ο θάνατος είναι γεμάτος μεταφορές… Ναι είναι δύσκολη τέχνη… Δεν σε γνώρισα… Μονάχα μια λοξή ματιά σ’έναν διάδρομο. Κάποιος συνάδελφος. Μοιάζει σαν να χαμογελά το πρόσωπό του…Εις μνήμην
[28] Inclusive or exclusive or?
[29] Δεν έχω συναντήσει διαυγέστερη φαινομενολογία της αποπροσωποποίησης και της αποπραγματοποίησης. Εδώ το δάνειο προκύπτει ελληνικά χάρη στις ‘’Πασχαλιές μέσα από την νεκρή γη’’
[30] … precisely insofar as it posits itself as assimilative of a barbarism … Lacan Logical Time and the assertion of anticipated certainty: A new sophism
[31] Η προβληματική του κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσίν
[32] Ποια είναι η διαφορά των Αγγέλων από τον Ερμή;
[33] Παράρτημα Α με την ακόλουθη επισήμανση: Sesame may be a reduplication of the Hebrew šem ‘name’, i.e., God, or a kabbalistic word representing the Talmudic šem-šāmayīm (“shem-shamayim”), ‘name of heaven’ από https://en.wikipedia.org/wiki/Open_sesame
[34] https://el.wiktionary.org/wiki/%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1-
[35] Encyclopædia Britannica, inc. (n.d.). Hypermnesia. Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/science/memory-abnormality/Hypermnesia
[36] https://filologiko.edu.gr/%CE%B4%CE%B7%E1%BD%96%CF%84%CE%B5-%CF%84%CE%BF-%CF%84%CF%8E%CF%81%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%81%CE%BA%CE%AD%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CF%83%CE%B1%CF%80%CF%86%CF%8E/