Το αίτημα και η αγάπη

Το αίτημα και η αγάπη
Πρόγραμμα Κλινικών Εκπαιδεύσεων ακαδημαϊκού έτους 2025-2026

 

Οργάνωση, Συντονισμός, Επιμέλεια Έκδοσης: Κατερίνα Καραγιάννη, Άννα Χριστοδουλάκη, Νίκος Μαυράκης

(*) Το κείμενο αποτελεί το εισαγωγικό επιχείρημα της θεματικής των Κλινικών Κολλεγίων της IF-EPFCL, που δημοσιεύτηκε στα Γαλλικά.

 

Μας διδάσκει πως υπάρχει ένα άνευ όρων του αιτήματος, που το διαφοροποιεί από την ανάγκη, και ότι «το αίτημα είναι, κατά βάθος, αίτημα αγάπης[1] ». Όπως το μικρό παιδί που, αναζητώντας το στήθος, δεν επιζητά μόνο την ικανοποίηση μιας ανάγκης, αλλά και μιας παρουσίας,  καθώς απευθύνεται σε αυτό το “πέραν”, που είναι η επιθυμία του μητρικού Άλλου.

Το αίτημα καλείται να διακριθεί από την επιθυμία, η οποία είναι “υποπροϊόν” του αιτήματος. Η επιθυμία αντιθέτως, είναι καθορισμένη, δηλαδή απόλυτη προϋπόθεση της σχέσης με τον Άλλο, δομημένη από τον τόπο του Άλλου της γλώσσας.

Αν το αίτημα είναι αίτημα αγάπης, τότε χρειάζεται να χαραχθεί η σύνδεση με αυτό που ο Λακάν αποκαλεί «ουσία της αγάπης». Η ουσία της αγάπης είναι η αγάπη της αδυναμίας, ή η αγάπη του ευνουχισμού: «η αγάπη είναι να δίνεις αυτό που δεν έχεις, δηλαδή αυτό που θα μπορούσε να επανορθώσει αυτή την αρχέγονη αδυναμία[2]».

Κάθε αίτημα επομένως, είναι εκείνο μιας θεμελιώδους, πρωταρχικής επανόρθωσης, το οποίο είναι κυρίως αίτημα αποκατάστασης έναντι του ανυπέρβλητου της Hilflosigkeit του Φρόιντ — δηλαδή απέναντι στον αρχέγονο κίνδυνο που αφήνει το υποκείμενο αβοήθητο. Το αίτημα αγάπης πρέπει συνεπώς να νοηθεί ως αίτημα επανόρθωσης απέναντι στην «απόλυτη αδυναμία της εισόδου στον κόσμο[3]».

Οι έρωτες, από την πλευρά τους, δεν εκφράζονται παρά μόνο μέσα από αυτό το μοναδικό δώρο που είναι το δώρο αυτού που δεν έχει κανείς: είναι το δώρο «για το τίποτα[4]», πέρα από ό,τι έχει κανείς, αλλά και πέρα από ό,τι του λείπει.

Ανεξαρτήτως της εγγραφής —πραγματικό, συμβολικό ή φαντασιακό— στο οποίο εντάσσονται οι διάφορες μορφές έρωτα, ο Λακάν, με τη φράση που αντλεί από το Συμπόσιο, αναδεικνύει έναν κομβικό άξονα της συμβολικής μορφής ανταλλαγής, μέσα από τη χρήση του σημείου της άρνησης και της έλλειψης: «να δίνεις αυτό που δεν έχεις». Είναι το δώρο του φαλλού – που δεν τον έχει κανείς – προς ένα ον που δεν είναι[5], είναι επίσης, με αναφορά στον Αλκιβιάδη και τον Σωκράτη, «να δίνεις αυτό που δεν έχεις σε κάποιον που δεν το θέλει[6]».

Εν πάση περίπτωσει  αυτό αιτείται αδιάκοπα. Αυτό απαιτείται. Υποβάλλεται ξανά: επαναλαμβάνεται.

Το αίτημα  παραμένει, «αμετάβατο», από το ίδιο το γεγονός της ομιλίας, «δεν φέρει κανένα αντικείμενο μαζί του[7]», εκεί όπου μόνο το υποκείμενο είναι μεταβατικό: «Μέσω του αιτήματος, όλο το παρελθόν αναδύεται μέχρι τα βάθη της πρώιμης παιδικής ηλικίας. Να ζητά, αυτό έκανε πάντα το υποκείμενο, μόνο έτσι μπόρεσε να ζήσει, και εμείς παίρνουμε τη σκυτάλη[8]». Ο αναλυτής είναι εκείνος που «στηρίζει το αίτημα», όχι για να «ματαιώσει το υποκείμενο, αλλά για να επανεμφανιστούν τα σημαίνοντα εκεί όπου η ματαίωσή του είναι εγγεγραμμένη[9]».

Ωστόσο, δεν υπάρχει, δεν υπήρξε ποτέ εξ αρχής, αναλυτικό αίτημα, καθώς αυτό προκύπτει πάντοτε από μια ανατροπή προσανατολισμένη: «μέσω της προσφοράς, είμαι εγώ που δημιουργώ το αίτημα», δηλώνει ο Λακάν αναφορικά με τη θέση του αναλυτή[10]. Εδώ, η επιθυμία του αναλυτή είναι καθοριστική.

Είναι από αυτή την ανατροπή που πρέπει να τραβήξουμε το νήμα, διότι μια ηθική αναδύεται, η οποία επιτρέπει μια εκ νέου ανάγνωση της φροϋδικής ρήσης Wo es war, soll ich werden: εκεί όπου αυτό αιτείται, από αυτή την άβυσσο, το υποκείμενο καθίσταται αιτιατό.

 

Rossella Tritto et Alexandre Lévy

Enseignants au CCPLoire

Ελεύθερη μετάφραση: Σοφία Παπανικολάου

Επιμέλεια: Ευαγγελία Κομματά

 

[1] LACAN J., Le Séminaire, Livre V, Les Formations de l’inconscient (1957-1958), Paris, Seuil, 1998, p. 381.

[2] LACAN J., Le Séminaire, Livre XVII, L’Envers de la psychanalyse (1969-1970), Paris, Seuil, 1991, p. 58.

[3] LACAN J., Le Séminaire, Livre X, L’Angoisse (1962-1963), Paris, Seuil, 2004, p. 162.

[4] LACAN J., Le Séminaire, Livre IV, La Relation d’objet (1956-1957), Paris, Seuil, 1994, p.140.

[5] LACAN J., Le Séminaire, Livre V, Les Formations de l’inconscient (1957-1958), Paris, Seuil, 1998, p. 351.

[6] LACAN J., Le Séminaire, Livre XII, Problèmes cruciaux pour la psychanalyse (1964-1965), inédit, 17 mars 1965.

[7] LACAN J., « La direction de la cure et les principes de son pouvoir » (1958), Ecrits, Paris, Seuil, 1966, p. 617.

[8] Idem, ibidem.

[9] Idem, p. 618.

[10] Idem, p. 617.