Γυναικεία ομοφυλοφιλία: ένα μάθημα αγάπης
Είναι γεγονός ότι το ενδιαφέρον του Λακάν για την γυναικεία ομοφυλοφιλία δεν θα μπορούσε να αποσπαστεί από το αντίστοιχο ενδιαφέρον του για τη σχέση των γυναικών με την σεξουαλικότητα και την απόλαυση.
Αρχικά, όταν ο Λακάν επιλέγει να αναφερθεί σε μια από τις πλέον γνωστές κλινικές περιπτώσεις του Φρόυντ, εκείνη της νεαρής ομοφυλόφιλης, αλλά και στα θεωρητικά και κλινικά αδιέξοδα που αυτός ο τελευταίος αφήνει να διαφανούν, δεν απομακρύνεται από το ευρύτερο εγχείρημα που χαρακτηρίζει την πρώτη περίοδο της διδασκαλίας του, η οποία είναι αφιερωμένη στην ανάδειξη των φροϋδικών δομών του ασυνειδήτου.
Έτσι, η άποψη του Λακάν ότι η συνάντηση με την γυναικεία ομοφυλοφιλία αποκτά παραδειγματική σημασία για την κλινική της ψυχανάλυσης συνδέεται με το γεγονός ότι φέρνει στο φως τη διαδρομή που καλείται να ακολουθήσει μια γυναίκα προκειμένου να εισαχθεί στην διαλεκτική των συμβολικών σχέσεων συγγενείας. Διότι, αν, σε πρώτο χρόνο, πρόκειται να βρει μέσα σ’ αυτές τη θέση της ως αντικείμενο, στη συνέχεια καλείται να επωμισθεί την θέση αυτή ως υποκείμενο.
Η πρωτοκαθεδρία του φαλλού, την οποία ο Φρόυντ θέτει στο επίκεντρο αυτής της διαδικασίας, δεν προδιαγράφει την επιλογή του μικρού κοριτσιού δεδομένου ότι η μοίρα του καθορίζεται επιπρόσθετα από μια σειρά εκ των υστέρων συναντήσεις.
Ο ρόλος του φαλλού επιβεβαιώνεται όταν έρχεται να συμβάλλει στην συμβολοποίηση κάποιου γεγονότος, είτε πρόκειται για την καθυστερημένη έλευση ενός παιδιού, όπως στην περίπτωση της νεαρής ομοφυλόφιλης, είτε όταν τίθεται το ερώτημα της μητρότητας ή της απόκτησης ενός παιδιού από το ίδιο το υποκείμενο.
Η διαλεκτική αυτή αναδεικνύει το αντικείμενο όχι ως αυτό το οποίο κάποιος έρχεται να στερήσει από το υποκείμενο που διατυπώνει το αίτημα, αλλά ως διακύβευμα αγάπης, ως απόδειξη αγάπης, δηλαδή, όχι ως αντικείμενο, αλλά ως δώρο.
Η διάσταση του αντικειμένου ως δώρο μεταλλάσσει την σημασία του. Έτσι το αίτημα είτε ικανοποιηθεί, είτε όχι – αφού κανένα αίτημα δεν μπορεί ποτέ να ικανοποιηθεί απόλυτα – αφήνει την επιλογή στο υποκείμενο, άλλοτε να εγκατασταθεί στο επίκεντρο της συμβολικής τάξης του δώρου και της ανταλλαγής, δηλαδή, της έλλειψης και, άλλοτε, να εγκλωβιστεί στον απαραβίαστο κόσμο του ναρκισσισμού όπου τείνει να γίνει ένα με το αντικείμενο.
Κατά συνέπεια, η σχέση αντικειμένου ως έλλειψη, όπως και το τρίπτυχο της ματαίωσης, της στέρησης και του ευνουχισμού που την περιβάλλει, γίνεται το πλαίσιο εντός του οποίου εντάσσει, κατ’ αρχήν, ο Λακάν την συνάντησή του με το φροϋδικό niederkommen. Δεν αργεί, όμως, να πάρει τις αποστάσεις του αφού δεν το προσεγγίζει μόνο ως πέρασμα στην πράξη, το οποίο συνδέεται άμεσα με την ικανοποίηση μιας επιθυμίας (Wunscherfüllung), αλλά και ως καθοριστικό παράγοντα που φέρνει επί σκηνής «την αιφνίδια σχέση του υποκειμένου με αυτό το οποίο το ίδιο το υποκείμενο είναι, ως μικρό αντικείμενο α».
Στην περίπτωση της νεαρής ομοφυλόφιλης, acting out και passage à l’ acte συνθέτουν το κάδρο, όπου το υποκείμενο μέσα από την ταύτισή του ως Φ, δηλαδή ως συμβολικός φαλλός και όχι ως –φ, μπορεί να αντέξει το ανυπόφορο που ενέχει η ίδια του η θέση ως αντικείμενο α.
Αν όμως η παραίτηση από αυτή τη θέση όπου το υποκείμενο ταυτίζεται με τον ίδιο το φαλλό είναι η θεμελιώδης προϋπόθεση της αγάπης, όπως ακριβώς αποδεικνύεται και από το σύμπλεγμα του ευνουχισμού, ποίο είναι εκείνο το μάθημα αγάπης το οποίο ο Λακάν επιχειρεί να μας μεταδώσει μέσα από την επίμονη ενασχόλησή του με την γυναικεία ομοφυλοφιλία και, δη, μέσα από την περίπτωση της νεαρής ομοφυλόφιλης;
Βιβλιογραφία: 1. Freud S. La vie sexuelle. PUF, 1985. 2. Freud S. Névrose Psychose et Perversion. PUF. 3. Lacan J. La relation d objet. Seuil, 1994. 4. L angoise Séminaire 1962 – 63, AFI.
Εισηγητής
-
Ευαγγελία Κομματά