Εγκληματολογία και Ψυχανάλυση

1835,Καλβαντός, Γαλλία: Ο 20χρονος αγρότης Πιερ Ριβιέρ σκοτώνει την εγκυμονούσα μητέρα του, την αδελφή και τον αδελφό του και, έπειτα, περιπλανιέται για μέρες στην ύπαιθρο ώσπου να συλληφθεί και να οδηγηθεί σε δίκη. Το έγκλημά του, παρά την ακραία βιαιότητά του, θα είχε περάσει σύντομα στη λήθη αν δεν συνέγραφε κατά τη διάρκεια της προφυλάκισής του ένα μακροσκελές υπόμνημα, προσπαθώντας να αφηγηθεί τη ζωή του και να εξηγήσει τους λόγους που τον οδήγησαν στην πράξη του. Αυτό το εντυπωσιακής ομορφιάς κείμενο τέθηκε στο επίκεντρο της προσοχής, τόσο των δικαστικών αρχών, όσο και των εκπροσώπων της, νεοσύστατης τότε, ψυχιατρικής επιστήμης και καθόρισε την ποινική μεταχείριση του νεαρού Ριβιέρ.
1838, Παρίσι, Γαλλία: Ο Jean Etienne Dominique Esquirol, ένας από τους επιφανέστερους εκπροσώπους της γαλλικής ψυχιατρικής, μαθητής και άμεσος συνεχιστής του έργου του Πινέλ, δημοσιεύει το Υπόμνημα πάνω στην μονομανία της δολοφονίας. Η δικής του έμπνευσης έννοια της μονομανίας θα πυροδοτήσει τη διαμάχη μεταξύ νομικών και γιατρών για το μερίδιο εξουσίας που η καθεμιά πλευρά θα έχει, στο εξής, πάνω στην τύχη των εγκληματούντων, με άξονα το καταλογιστέο ή μη των πράξεών τους, σε μια εποχή όπου η εγκληματολογία δεν έχει ακόμη γεννηθεί.
1876, Πέζαρο, Ιταλία: Ο Τσεζάρε Λομπρόζο, βαθύτατα επηρεασμένος από τη φρενολογία του Gall και τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου, επινοεί μια αταβιστικής αντίληψης θεωρία για τους κάθε είδους παρεκκλίνοντες και τα συμπεράσματα των μελετών του δημοσιεύονται σ’ έναν ογκωδέστατο τόμο με τον τίτλο Ο εγκληματίας άνθρωπος, έργο που εγκαινιάζει την επιστήμη της εγκληματολογίας.
1906, Βιέννη, Αυστρία: Έξι χρόνια μετά τη δημοσίευση της Ερμηνείας των ονείρων, του magnum opus, o Σίγκμουντ Φρόυντ ασχολείται για πρώτη φορά με τα ζητήματα των εγκλημάτων βίας. Τη χρονιά αυτή συγγράφει ένα κείμενο με τίτλο Η ψυχανάλυση και η τεκμηρίωση των γεγονότων στις νομικές διαδικασίες. Χρόνια αργότερα, το 1931 – με αφορμή την πραγματογνωμοσύνη που του ζητήθηκε σχετικά με μια υπόθεση πατροκτονίας – θα αποσαφηνίσει πλήρως τη θέση της ψυχανάλυσης σχετικά με τον καταλογισμό ευθύνης στους εγκληματίες, αγνοώντας επιδεικτικά (;) τις λομπροζιανές θεωρίες.
1950, Παρίσι, Γαλλία: Στο 13 ο Συνέδριο γαλλόφωνων ψυχαναλυτών, ο Ζακ Λακάν παρουσιάζει την Θεωρητική εισαγωγή για τη συμβολή της ψυχανάλυσης στην εγκληματολογία.
Ο Μισέλ Φουκώ και οι συνεργάτες του στο College de France συγκέντρωσαν όλο το διαθέσιμο υλικό σχετικά με την υπόθεση Ριβιέρ και το προσέγγισαν στο επίπεδο της αντιπαράθεσης των διαφορετικών λόγων (νομικού, ιατρικού) που διεκδικούν, ο καθένας για λογαριασμό του, τα πρωτεία. Υπό την οπτική αυτή, το ίδιο το κείμενο που συνέταξε ο Ριβιέρ γίνεται αντικείμενο διαφορετικών αναγνώσεων, επιλεκτικών κατά περίπτωση, αφήνοντας να διαφανεί η υφέρπουσα βία των ερμηνειών, στη λογική των στρατηγικών που κάθε επίδοξος κυρίαρχος λόγος επιλέγει στην προσπάθειά του να επικρατήσει του άλλου. Καμία, ωστόσο, από τις ερμηνείες αυτές δεν επιτυγχάνει να το αποκρυπτογραφήσει.
Είναι γεγονός ότι ο Φουκώ και οι συνεργάτες του, ρητά, απέφυγαν οποιαδήποτε ψυχολογική, γλωσσολογική ή ψυχαναλυτική ερμηνευτική προσέγγιση του κειμένου, δεδομένου ότι η στόχευσή τους ήταν διαφορετική. Το κείμενο του νεαρού Ριβιέρ βρίσκεται, παρόλα αυτά, μπροστά μας, γοητευτικό και αινιγματικό˙ τίποτα δεν μας εμποδίζει να προσπαθήσουμε να το προσεγγίσουμε με τα δικά μας εννοιολογικά εργαλεία.
Βιβλιογραφία: 1. Φουκώ, Μ. (2002). Εγώ ο Πιερ Ριβιέρ, που έσφαξα τη μητέρα μου, την αδελφή μου και τον αδελφό μου…, Μια περίπτωση μητροκτονίας – αδελφοκτονίας το 19 ο αιώνα, Αθήνα, Κέδρος. 2. Esquirol, J.E.D. (1838). Mental illness as considered in medical, hygienic, and medico-legal reports, Volume 2. 3. Λομπρόζο, Τ. (2002). Ο εγκληματίας άνθρωπος, Αθήνα, Κάκτος. 4. Φρόυντ, Σ. (2014). Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία, Αθήνα, Πατάκης. 5. Φρόυντ, Σ. (2013). Η δυσφορία μέσα στον πολιτισμό, Αθήνα, Πλέθρον. 6. Φρόυντ, Σ. (1978). Τοτέμ και ταμπού, Αθήνα, Επίκουρος. 7. Freud, S. (1906). Psychoanalysis and the establishment of the facts in legal proceedings, G.W., VII. 8. Freud, S. (1931). The expert opinion in the Halsmann case, G.W., XIV, p. 541-542. 9. Lacan, J. (2006). A theoretical introduction to the functions of psychoanalysis and criminology, Ιn Ecrits, New York, Norton. 10. Hegel, G.W.F. (2015). Φαινομενολογία του νου, Αθήνα, Εστία.