Μεταβίβαση ή υποβολή; Από τον Φρόυντ στον Λακάν

Με άξονα αναφοράς το γράφημα της επιθυμίας, ο Λακάν επιχειρεί να επαναδιαπραγματευθεί ένα από τα πλέον εύλογα διλλήματα πού θέτει η ίδια η ψυχαναλυτική πρακτική και στο οποία κλήθηκαν να απαντήσουν τόσο ο Φρόυντ όσο και οι διάφοροι επίγονοί του.

Πρόκειται για την έλλειψη μιας σαφούς διάκρισης που ο ίδιος ο Φρόυντ συντηρεί, καθ’ όλη την διάρκεια του έργου του, ανάμεσα στην έννοια της μεταβίβασης και σε εκείνη της υποβολής.

Η μεταβίβαση για τον Φρόυντ, τουλάχιστον στις αρχές της διδασκαλίας του, συνιστά υποβολή που όμως επιδέχεται ερμηνείας. Η ίδια η δυνατότητα ερμηνείας, άλλωστε, είναι ο λόγος για τον οποίο, σύμφωνα με τον Λακάν, η υποβολή διαφοροποιείται από την μεταβίβαση, καθιστώντας αυτή την τελευταία άρθρωση ενός αιτήματος το οποίο απευθύνει το υποκείμενο στον αναλυτή.

Παρόλα αυτά, η αναγκαιότητα μιας απάντησης εκ μέρους του αναλυτή, η οποία ενέχεται εξορισμού στο ίδιο το αίτημα, ενδέχεται να μετατρέψει την μεταβίβαση σε μορφή εξουσίας την οποία χρησιμοποιεί ο αναλυτής για να υποβάλει τον ασθενή του στην αποδοχή ερμηνειών που τον περιορίζουν σε μια θέση εξάρτησης και υποταγής.

Επιπλέον, αν η δυνατότητα ερμηνείας του συμπτώματος αποτελεί για τον Φρόυντ αδιαπραγμάτευτο μέσο εδραίωσης της μεταβίβασης, η απόπειρα ανάλυσης όπως και η ερμηνεία της ίδιας της μεταβίβασης οδηγούν στην διάλυσή της.

Η επεξεργασία από τον Λακάν της φροϋδικής αυτής συλλογιστικής, οδήγησε στην εκ μέρους του διατύπωση της μεταβίβασης, όχι ως μορφής υποβολής αλλά ως δυνατότητας σημαίνουσας άρθρωσης, η οποία τοποθετείται πέρα από το αίτημα με το οποίο το υποκείμενο προσέρχεται στην ανάλυση και απευθύνεται στον αναλυτή.

Ωστόσο, η άρνηση απλά και μόνο από την πλευρά του αναλυτή να ικανοποιήσει το αίτημα του υποκειμένου, το οποίο αρθρώνεται μέσω του σημαίνοντος ως αίτημα αγάπης και σχέσης με το αντικείμενο, δεν αρκεί για να διαχωρίσει την υποβολή από την μεταβίβαση.

Ο Λακάν απορρίπτοντας τις τεχνικές της ματαίωσης, που είχαν επικρατήσει στην εποχή του, αναζητά την απάντηση σε ένα άλλο πεδίο, σε εκείνο της επιθυμίας, δεδομένου ότι αυτό που επιτρέπει σε ένα υποκείμενο όχι μόνο να απευθυνθεί σ’ έναν αναλυτή αλλά και να επωμισθεί την αναλυτική επεξεργασία δεν είναι η απάντηση του Άλλου αλλά η επιθυμία του να έχει επιθυμία[1].

Εν κατακλείδι, το πεδίο της επιθυμίας που διανοίγεται ενώπιον του υποκειμένου, σε αντίθεση με εκείνο της ανάγκης και του αιτήματος, αποτελεί το μοναδικό κριτήριο διάκρισης μεταξύ μεταβίβασης και υποβολής.

Όπως επιγραμματικά τονίζει ο Λακάν, αυτό που διακυβεύεται [σε μία ανάλυση] δεν είναι ότι εμείς ματαιώνουμε το υποκείμενο σε σχέση με αυτό που μας ζητάει, εν ολίγοις, είτε να του απαντήσουμε είτε να του επιτρέψουμε να μας αγκαλιάσει. Διότι πρόκειται για ματαίωση πολύ πιο καθοριστική, η οποία αφορά την ίδια την ουσία της ομιλίας. Ματαίωση η οποία αφήνει να διαφανεί ο ορίζοντας εκείνου του αιτήματος που αποκάλεσα αίτημα αγάπης και που επίσης ενδέχεται να είναι αίτημα άλλου πράγματος[2].

[1-2] Ζακ Λακάν, Σεμινάριο V, Τα μορφώματα του ασυνειδήτου.

Ημερομηνίες: 19 Οκτωβρίου 2019 • 2 Νοεμβρίου 2019 • 14
Δεκεμβρίου 2019 • 11 Ιανουαρίου 2020 • 8 Φεβρουαρίου 2020
• 7 Μαρτίου 2020 • 11 Απριλίου 2020 • 23 Μαΐου 2020 • 13
Ιουνίου 2020

Βιβλιογραφία:

FREUD, Sigmund
• Μελέτες για την υστερία, μτφ. Λ. Αναγνώστου, Επίκουρος, 2002.
• Παρατηρήσεις για μια περίπτωση ψυχαναγκαστικής νεύρωσης («Ο Ράττενμαν»), μτφ. Λ. Αναγνώστου, στο: Τρία ιστορικά ασθενείας, Επίκουρος, 1995.
• La method psychanalytique de Freud, 1904 in Technique psychanalytique (Η ψυχαναλυτική μέθοδος του Φρόϊντ στη συλλογή Η τεχνική της ψυχανάλυσης, Επίκουρος 1985).
• Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του εγώ, εκδ. Πλέθρον.
• Η τεχνική της ψυχανάλυσης, εκδ. Επίκουρος
• Ο μικρός Χάνς: Ανάλυση της φοβίας ενός πεντάχρονου αγοριού, εκδ. Επίκουρος
• Δοκίμια μεταψυχολογίας 1915, εκδ. Καστανιώτης
• Μια παιδική ανάμνηση του Λεονάρντο ντα Βίντσι, εκδ. Ερατώ, Αθήνα 2006
• Ψυχανάλυση και λογοτεχνία, εκδ. Επίκουρος

LACAN, Jacques
– Ecrits
• «Intervention sur le transfert», p. 215-226.
• «Du sujet enfin en question», p. 229-236.
• «L’instance de la lettre dans l’inconscient ou la raison depuis Freud», p. 493-528.
• «D’une question préliminaire à tout traitement de la psychose», p. 531-583.
• «La direction de la cure et les principes de son pouvoir», p. 585-645 (ειδικά το κεφάλαιο ΙΙΙ: «Où en est-on avec le transfert?»).

• «Subversion du sujet et dialectique du désir dans l’inconscient freudien», p. 793-827.
• «Position de l’inconscient», p. 829-850.

– Autres écrits, Paris, Seuil, 2001.
• «Proposition du 9 octobre 1967 sur le psychanalyste de l’École», p. 243-259.
• «Allocution sur l’enseignement» prononcée le 19 avril 1970,
p. 297. «La méprise du sujet-supposé-savoir», p. 329-339.
• «Allocution sur les psychoses de l’enfant», p. 361-371.
«Note sur l’enfant», p. 373-374.
• «L’Acte psychanalytique», p. 375-383.

– Le Séminaire
• Livre V, Les Formations de l’inconscient, chapitres XVIII, XX, XXII, XXIV, XXVI, XXVII. Paris, Seuil, 1998.
• Livre VIII, Le Transfert, chapitres XII XIII XVI XVII XXVI, Paris, Seuil, 1991. Livre X,
• L’Angoisse, chapitres VIII, IX, X, XI, XIV, XV, XXI, Paris, Seuil, 2004.
• Livre XI, Les Quatre Concepts fondamentaux de la psychanalyse, chapitres X, XI, XVIII, XIX, XX, Paris, Seuil, 1973.
• Livre XV, «L’Acte psychanalytique», inédit. Livre XXII, «RSI», inédit, leçons du 10 décembre 1974 et du 25 janvier 1975.
• Livre XXIII, Le Sinthome, Paris, Seuil, 2005, leçon du 16 décembre 1976.