Η επιλογή του φύλου

Αν η κατοχή ή η έλλειψη του φαλλού αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό της φροϋδικής προβληματικής ως προς την διαφορά των φύλων, η προβληματική του Λακάν στρέφεται γύρω από το ερώτημα είμαι ή δεν είμαι ο φαλλός.Ο όρος αυτός επιδέχεται πολλαπλές σημασίες:
H πρώτη είναι αυτή της μεταμφίεσης. Το λογοπαίγνιο του Λακάν μεταξύ paraitre και parêtre καταδεικνύει ότι αυτό που διακυβεύεται μέσω της μεταμφίεσης στην οποία είναι καταδικασμένη μια γυναίκα για να αρέσει σε έναν άνδρα ή για να του διακινεί την επιθυμία του, είναι το ίδιο το είναι της γυναίκας. Από αυτή την άποψη η μεταμφίεση είναι ένας τρόπος για την γυναίκα για να κάνει ότι είναι ο φαλλός.
Η δεύτερη αφορά την ταύτιση του φαλλού με το σημαίνον της επιθυμίας. Είναι μια έκφραση την οποία χρησιμοποιεί ο Λακάν στο κείμενο του «η Διεύθυνση της θεραπείας» ( Γραπτά σελ.), για να σχολιάσει την περίπτωση της Ωραίας κρεοπώλισσας αλλά και την σχέση της με την επιθυμία ως μιας επιθυμίας ανικανοποίητης. Καταδεικνύεται εδώ ότι ο ανταγωνισμός μπορεί να είναι ένας άλλος τρόπος, για να ταυτιστεί μια γυναίκα ή ένας άνδρας με τον φαλλό.
Μία τρίτη εκδοχή αφορά στη φαντασιακή ταύτιση του εγώ μιας γυναίκας με τον φαλλό. Η ταύτιση αυτή, η οποία καταφανώς είναι ναρκισσιστικού χαρακτήρα, έρχεται να συμπληρώσει την έλλειψη του να είναι, manque – à – être του υποκειμένου.
Μια τέταρτη εκδοχή συναντάμε στον Σρεμπέρ, ο οποίος, επειδή δεν μπορούσε να είναι ο φαλλός που έλειπε στην μητέρα, οδηγήθηκε να γίνει η Γυναίκα που λείπει στους άνδρες και μάλιστα στον Θεό. Αυτή η εκδοχή ορίζει τις σοβαρές συνέπειες που μπορεί να έχει η παραπάνω διαδικασία για τα ψυχωτικά υποκείμενα, αφού καταδεικνύει πως η διάκλειση του Ονόματος του Πατρός συνοδεύεται από την διάκλειση της φαλλικής σημασίας.
Κατά την δεκαετία του ’70 ο Λακάν, ενώ διατηρεί την αναφορά του στην φαλλική απόλαυση, προσθέτει ωστόσο ως προς τις γυναίκες την έννοια μιας πλεονάζουσας απόλαυσης η οποία απορρέει από την εισαγωγή της έννοιας του Μη-όλου.
Η έννοια του Μη-όλου (φαλλικού) για μια γυναίκα σημαίνει ότι η σχέση της με τον φαλλό υφίσταται, αλλά με διαφορετικό τρόπο απ’ ότι για έναν άνδρα, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι σε σχέση με αυτόν η γυναίκα διατηρεί μια σχέση με μια απόλαυση πλεονάζουσα, υπεραναπληρωματική και όχι συμπληρωματική της φαλλικής.
Η αντίθεση αυτή είναι ένας τρόπος τον οποίο επιλέγει ο Λακάν, για να καταγγείλει την συρρίκνωση αλλά και την ταύτιση της γυναικείας υπόστασης με αυτό το οποίο θεωρείται συμπληρωματικό του ανδρικού, όπως το παθητικό σε σχέση με το ενεργητικό κ.ο.κ.
Η διαφορά αυτή ανάμεσα σε συμπληρωματική και υπεραναπληρωματική απόλαυση είχε αρχίσει να διαφαίνεται ήδη από το 1958 αλλά ολοκληρώθηκε το 1970 και μάλιστα τόσο μέσα από τον μύθο του Τειρεσία, όσο και μέσα από τη διαμόρφωση μιας νέας τοπολογίας της απόλαυσης. Έτσι, στην αρχή του Σεμιναρίου του «Ακόμη» δεν διστάζει να δηλώσει ότι υφίσταται μια ισοδυναμία ανάμεσα στην τοπολογία και τη δομή. Η τοπολογία είναι μια μορφή γεωμετρίας η οποία μας επιτρέπει να ορίσουμε τον χώρο της απόλαυσης σαν έναν τόπο περιορισμένο και κλειστό, αλλά ταυτόχρονα ετερογενή ενός άλλου τόπου, ενός τόπου του Άλλου. Η απόπειρα να διαμορφώσει μια τοπολογία της απόλαυσης συνιστά την απάντηση στο αδιέξοδο το οποίο δημιουργεί η μη ύπαρξη έμφυλης σχέσης. Πιο συγκεκριμένα στην σελ. 35 της ελληνικής έκδοσης γράφει: «διότι αυτό που ονομάζεται σεξουαλική απόλαυση σημαδεύεται, κυριαρχείται από την αδυνατότητα να εγκαθιδρυθεί ως τέτοιο.. το Ένα της διάφυλης σχέσης».
Μία πιθανή απάντηση στην αδυνατότητα αυτή θα προϋπέθετε τη διάκριση ανάμεσα στην αγάπη, την επιθυμία και την απόλαυση, την οποία ο Λακάν εγκαθιδρύει κατ’ αναλογία με τη διάκριση ανάμεσα στο Είναι, το Ένα και τον Άλλο συνδέοντας καθεμία από αυτές τις έννοιες με διαφορετικό μαθήμιο και με διαφορετικές λειτουργίες. Έτσι, ενώ το (α), το οποίο δηλώνει είτε το αίτιο της επιθυμίας είτε το αίτιο υπεραπόλαυσης, το συσχετίζει με το Είναι, το Φ, το οποίο αντιστοιχεί στην φαλλική λειτουργία ή τη λειτουργία του ευνουχισμού, το συσχετίζει με το Ένα και τον Άλλον με το S (Α).
Ο Άλλος στον οποίο αναφέρεται στο Σεμινάριο «Ακόμη» είναι ο Άλλος της έλλειψης και το σημαίνον το οποίο εγγράφει αυτή την έλλειψη είναι το S(Α). Κατά συνέπεια η έννοια της απόλαυσης εμφανίζεται κατακερματισμένη ανάμεσα σε απόλαυση του Άλλου, σε σεξουαλική απόλαυση, σε φαλλική απόλαυση, σε απόλαυση του σώματος ως ά-φυλου, σε απόλαυση του σώματος του Άλλου, σε απόλαυση της γυναίκας κ.ο.κ.
Εν κατακλείδι, η καινοτομία σε σχέση με το 1958 συνίσταται όχι μόνο στην εισαγωγή της έννοιας του Μη-όλου αλλά και στη σχέση της έννοιας αυτής με το άπειρο και το αντικείμενο.