Η φοβία του μικρού Χανς

Δίνοντας έναν πρόχειρο ορισμό της φοβίας θα την παραλληλίζαμε με «έναν παράλογο και ακαταλόγιστο φόβο ο οποίος εκδηλώνεται ανεξέλεγκτα απέναντι σε ένα ζώο, σε έναν χώρο ή σε μια κατάσταση κ.λ,π. χωρίς να υφίσταται κάποιος πραγματικός κίνδυνος για το υποκείμενο». Ενώ εάν αναφερόμασταν στην ψυχιατρική κλινική θα ορίζαμε την φοβία, άλλοτε ως σύνδρομο και άλλοτε ως διαταραχή με επιπρόσθετη αναφορά την φροϋδική μεθοδολογία, ειδικά στον τομέα των νευρώσεων..
Ωστόσο, όταν κανείς καταπιάνεται πιο συστηματικά με την φοβία διαπιστώνει ότι τόσο η ιατρική ορολογία όσο και η αναλυτική λογοτεχνία εμφανίζονται ιδιαίτερα περιορισμένες και αρκετά επισφαλείς ως προς τους εκάστοτε ορισμούς τους σε σχέση με την πολλαπλότητα των κλινικών εκδηλώσεων και τις κατά καιρούς απόπειρες ενδελεχούς καταγραφής τους. Δεν είναι λίγα τα εγχειρίδια τα οποία, εμπνεόμενα από την εξονυχιστική απαρίθμηση των αντικειμένων της φοβίας, καταλήγουν να καταχωρίζουν τις κλινικές και θεωρητικές παρατηρήσεις τους με γνώμονα την νοσολογική κατάταξη. Ή σύγχυση μεταξύ φόβου και άγχους, ενισχύεται από την εν λόγω ετυμολογική κατηγοριοποίηση, προκαλώντας σύγχυση ανάμεσα τα πεδία της σημειολογίας, της φαινομενολογίας ή και της μεταψυχολογίας.
Έν κατακλείδι χωρίς να συνιστά κλινική οντότητα, η φοβία: έγινε κατά περιόδους επιδεκτική μιας σειράς ετερόκλητων ορισμών.
Μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην μελέτη των φοβιών θα μας διευκρίνιζε ίσως περισσότερο γιατί συνηθίζαμε να μιλάμε άλλοτε για φοβική νεύρωση, ως κλινική κατηγορία συνώνυμη με την αγχώδη υστερία και άλλοτε για τις φοβίες ως μη παθογόνα συμπτώματα συνυφασμένα με τις νευρώσεις. Όταν ο Φρόϊντ, το 1895, διαχωρίζει την φοβία από την ιδεοληψία, υποστηρίζει ότι στην ανάλυση βρίσκουμε « κάτι άλλο από την συγκινησιακή αγχώδη κατάσταση η οποία, κατ’ επιλογή, συνέβαλλε στην εξαγωγή όλων των ιδεών οι οποίες είναι ιδιάζουσες προς το αντικείμενο κάποιας φοβίας». Εάν στις ιδεοληψίες, η συγκινησιακή κατάσταση όπως και η αγχωτική εμφορείται από αμφιβολία, τύψεις, θυμό, στις φοβίες κυριαρχεί πάντα η αγωνία. Στις ιδεοληψίες η συγκινησιακή φόρτιση έχει τις ρίζες της σε μια αρχικά ασυμφιλίωτη ιδέα η οποία μπορεί να υποκατασταθεί από μια άλλη, ενώ η συγκινησιακή κατάσταση παραμένει αναλλοίωτη.
Στις φοβίες η αγωνία δεν συνδέεται με κάποια ανάμνηση αλλά είναι σεξουαλικής προέλευσης. 5Γ φοβία είναι κατά συνέπεια ο φόβος απέναντι στην ανάδυση της αγωνίας η οποία συνδέεται με μια σεξουαλική διαταραχή. Όταν ο Φρόϊντ δημοσιεύει τον μικρό Χανς αναγνωρίζει κοινά χαρακτηριστικά με την αγχώδη υστερία με την διαφορά ότι η λίμπιντο δεν μετατρέπεται σε σωματικό σύμπτωμα αλλά απελευθερώνεται με την μορφή του άγχους. Η φοβία δεν αποτελεί συνέπεια της αγωνίας αλλά δομική απόπειρα προάσπισης απ’ αυτή. Το άλογο αποτελεί για τον μικρό Χανς το αντικείμενο που καταμερίζει την πιθανότητα αποφυγής της.
Η μετά-φροϋδική λογοτεχνία με τις μελέτες της (αναφορικά με τη σχέση αντικειμένου επικεντρώνονται στα προβλήματα της λιβιδινικής οικονομίας κατ’ επέκταση σε μια βιολογική έρευνα του συστήματος ενόρμησης- αντικειμένου-άμυνας. Ο Φρόϊντ και ο Λακάν παραχωρούν στην φοβία μια ξεχωριστή θέση, ο πρώτος με την ανάλυση του Hebert Graf, γιου του μουσικολόγου Max Grav ο οποίος αναδείχθηκε σε επιφανή σκηνοθέτη της όπερας ο δε, μέσα από την εκ νέου επεξεργασία της φροϋδικής ανακάλυψης. Αν η φοβία λειτουργεί κατά Λακάν, ως περιστρεφόμενη πλάκα που κλίνει προς την υστερία ή την ιδεοληψία και επιτρέπει την σύνδεση με την διαστροφή, πως θα ορίζαμε εκ νέου το πεδίο το οποίο από την διαστροφή οδηγεί στην φοβία αναδεικνύοντας τα δομικά της χαρακτηριστικά σε επίπεδο συμπτώματος και όχι ανάγοντας την σε δομή.