Κλινική και πράξη στη ψυχανάλυση

Αν και η πράξη (στα λατινικά actum) προκύπτει από το πράττω παραπέμποντας στο ποιώ ως συνώνυμο, ο Λακάν θέτει υπό ερώτημα  την εν λόγω έννοια όχι στην ποίηση, παρότι την αναφέρει, αλλά στην ψυχανάλυση.

Ως προς την λειτουργία της ψυχαναλυτικής πράξης, δεν πρόκειται για κάποιο savoir faire, ήτοι για την εφαρμογή κάποιων πραχτικών κανόνων με τους οποίους συνδέεται η άσκηση της κλινικής της, αλλά για την ενεργοποίηση του υποκειμένου ως υποκείμενο του ασυνειδήτου.

Είναι ο λόγος άλλωστε,  που η μεταβίβαση συνιστώντας την διαδικασία  μέσω της οποίας τίθεται εν ενεργεία η ψυχαναλυτική πράξη, καθίσταται άρρηκτα συνδεδεμένη με  την εγκαθίδρυση του υποκειμένου ως υποκείμενο που υποτίθεται ότι γνωρίζει.

Υπό αυτή την έννοια  η αναλυτική πράξη δεν συνδέεται απλά και μόνο με την είσοδο του υποκειμένου στην αναλυτική διαδικασία, αλλά με την απόφαση του να την επωμισθεί, τόσο ως προς το εύρος της, όσο και ως προς τις συνέπειές της.

Αν όμως η αναλυτική πράξη αφορά τόσο τον αναλυόμενο όσο και  τον αναλυτή και μάλιστα την απόφαση αυτού του τελευταίου να  ανταποκριθεί στην θέση που του αναλογεί, τότε ανοίγονται όλοι οι δρόμοι ώστε να αναρωτηθεί κανείς όπως το πράττει ο ίδιος ο Λακάν: « […]μου φαίνεται ανόητο να μιλάει κανείς για την αναλυτική πράξη κατά τον ίδιο τρόπο που μιλάει για την ιατρική. Τι θα μπορούσε να είναι η αναλυτική πράξη κάτω από έναν τέτοιο τίτλο; […]. Η ψυχαναλυτική πράξη, είναι λόγου χάριν, η συνεδρία; Θα μπορούσα να αναρωτηθώ, σε τι συνίσταται; Σε ποιου είδους παρέμβαση; Διότι εκτός αυτού δεν συνίσταται στο να γράφουμε μια συνταγή. Και για να κυριολεκτούμε: τί είναι η πράξη; Μήπως είναι η ερμηνεία; Μήπως είναι η σιωπή; Ή οτιδήποτε θα θέλατε να ορίσετε ως εργαλεία μιας τέτοιας λειτουργίας;».[1]

Εν προκειμένω με ποιο τρόπο θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για την αναλυτική πράξη στο επίπεδο της ψυχαναλυτικής θεωρίας και μάλιστα σε σχέση με αυτό που είθισται να εκλαμβάνεται ως το όριό της, δηλ. την αναλυτική πραχτική, σημείο αναφοράς για όσους θα ήθελαν να «απολογηθούν» για την άσκησή της, δηλ. για την μετάδοσή της;

Το ότι η οποιαδήποτε αναφορά στην αναλυτική πράξη  είναι  συνακόλουθη με την αυτόματη αναφορά στην πράξη γέννησης της ψυχανάλυσης προκύπτει από το ερώτημα,  αν το πεδίο  απ’ όπου και προέκυψε, ως πεδίο του ασυνειδήτου και της αλήθειας,  προϋπήρχε τόσο της γέννησής της, όσο και αυτού του «Άλλου»  όπως ο θεός των φιλοσόφων, ο οποίος θα μπορούσε και να το γνωρίζει  εκ προοιμίου;

Υπό μία έννοια η γνώση ως γνώση του ασυνειδήτου, και η αλήθεια η οποία αφορά την σχέση του υποκειμένου με την απόλαυση  ως απόλαυση του Άλλου,[2]  που την αναπαράστασή της  ο Λακάν την ορίζει  «ως αυτή που είναι δηλαδή ανύπαρκτη»   είναι οι όροι οι οποίοι συνθέτοντας για τον Λακάν το πεδίο συγκρότησης της αναλυτικής πράξης, βρίσκουν το απόγειό τους στην διατύπωση ότι η «κλινική είναι το πραγματικό ως αυτό που καθίσταται αδύνατον να είναι υποφερτό».[3]

Ωστόσο αν η διαλεκτική της ίδιας της ομιλίας και επομένως η σχέση της με την αλήθεια αποτελεί το επίκεντρο της  ψυχαναλυτικής κλινικής  δεν θα πρέπει να παραβλέψει κανείς την ένσταση του Λακάν στην αέναη αναζήτησή της: « Το πλέον εκπληκτικό είναι ότι ο Φρόυντ δεν πιστεύει ποτέ ότι υπάρχει κάποιος ο οποίος θα του πει την αλήθεια. Αρκεί να διαβάσει κανείς την Traumdeutung για να αντιληφθεί ότι την αλήθεια[ο Φρόυντ] δεν πιστεύει ότι μπορεί να την συλλάβει. Το να ισχυριστεί κανείς ότι  η αλήθεια συνδέεται με τους κόμβους ή τις αλυσίδες που σχεδίασα επεξηγεί ακριβώς την απελπισμένη πλευρά αυτής[…] της αναζήτησης που είναι η αλήθεια. Η αλήθεια σχετίζεται με ό, τι απεκάλεσα το πραγματικό αν και η σχέση αυτή χαρακτηρίζεται από δειλία. Ο πιο ξεκάθαρος τρόπος εκδήλωσης της αλήθειας είναι το ψεύδος- δεν υπάρχει ούτε καν ένας αναλυόμενος που να μην συνεχίζει να ψεύδεται  μέχρις ότου η καλή του θέληση  τον οδηγήσει στο δρόμο που χάραξε ο Φρόυντ. Είναι ο λόγος εξάλλου που η ψυχαναλυτική κλινική συνίσταται στο να θέτει εκ νέου υπό ερώτημα όσα είπε ο Φρόυντ. Είναι ο τρόπος μου να τα εννοώ όλα αυτά, όπως επίσης και να τα θέτω, [κάνοντας χρήση] του δικού μου μπλά-μπλά, σε εφαρμογή, μέσα στην πρακτική μου».[4]

Είναι οι ίδιοι αυτοί όροι, οι  οποίοι θα αποτελέσουν  και για μας τον άξονα του φετινού μας σεμιναρίου ως σημείο αναφοράς στην αναλυτική πράξη καθώς και στην σχέση της με την κλινική.

Εισηγήτρια: Ευαγγελία Κομματά

[1] Jacques Lacan,  L’ acte analytique, Séminaire 1967-68,  Publication interne à l’ Association freudienne internationale.

[2] J Lacan, Ouverture à la section clinique Ornicar ?,  no 9,  pp 7-14.

[3]  idem

[4] idem