Περιπτώσεις επείγοντος

Περιπτώσεις επείγοντος
Πρόγραμμα Κλινικών Εκπαιδεύσεων ακαδημαϊκού έτους 2020-2021

Οργάνωση, Συντονισμός, Επιμέλεια Έκδοσης: Άννα Χριστοδουλάκη, Κατερίνα Καραγιάννη, Άννα Κοντούλη

---

Περι της λογικής του επείγοντος και του χρόνου

Είναι γεγονός, πως όταν κάποιος διαβάζει τον τίτλο της φετινής θεματικής αναρωτιέται για το κατά πόσο αυτός επιλέγεται συγκυριακά. Σύντονα δηλαδή με την εποχή κατά την οποία εκφέρεται, προκειμένου να εξυπηρετήσει την δυνατότητα μιας επεξεργασίας, ή ενδεχομένως και μιας απάντησης απο την πλευρά της Ψυχανάλησης στην επείγουσα τρέχουσα συνθήκη.

Παράλληλα, ο κυρίαρχος λόγος της Ψυχιατρικής σύντονος, με τη σειρά του, με τον λόγο της επιστήμης της Ιατρικής, όταν μιλάει για επείγουσες περιπτώσεις αναφέρεται εν πολλοίς σε εκείνες οι οποίες τον καλούν να δράσει άμεσα και έγκαιρα.

Για ποιο -πάντα επίκαιρο και πάντα φλέγον- επείγον μιλάει όμως ο Λακάν και πότε;

Το 1966 φαίνεται να ολοκληρώνει μια πορεία, όπου στο επίκεντρο της τοποθετείται το υποκείμενο, ενώ το 1967 αναπτύσσει τον αλγόριθμο της μεταβίβασης, χρησιμοποιώντας την έννοια του υποκειμένου -που υποτίθεται ότι γνωρίζει-, κυρίως για την επίτευξη αυτού του σκοπού. Έως τότε, το επείγον του υποκειμένου για τον Λακάν σχετίζεται με την ίδια την εγκαθίδρυση της μεταβίβασης. Δέκα χρόνια μετά αναδιατυπώνει, τρόπον τινά, την προβληματική του, μιλώντας πλέον για «επείγουσα περίπτωση» και όχι για «υποκειμενικό επείγον».

Επισημαίνοντας ότι «…η προσφορά προηγείται της αναζήτησης μιας επείγουσας κατάστασης που δεν είναι κανείς σίγουρος ότι θα ικανοποιήσει, εκτός αν την έχει ζυγίσει» ο Λακάν γύρω στα 1976 μετακινεί το επείγον από την πλευρά του υποκειμένου, στην πλευρά του αναλυτή. «Γιατί να μην υποβάλουμε το εν λόγω επάγγελμα στη δοκιμασία αυτής της αλήθειας την οποία ονειρεύεται η λειτουργία λεγόμενη ασυνείδητο, με την οποία έχει πάρε δώσε; Η πλάνη της αλήθειας από την οποία μόνο το ψέμα μπορούμε να περιμένουμε δεν έχει άλλο τέρμα από την ικανοποίηση που σημαδεύει το τέλος της ανάλυσης. Καθώς το να δοθεί αυτή η ικανοποίηση είναι το επείγον το οποίο φροντίζει η ανάλυση, ας αναρωτηθούμε πως κάποιος μπορεί να αφιερωθεί στο να ικανοποιεί αυτές τις επείγουσες περιπτώσεις».

«…Τι θα πρέπει άλλωστε να είναι η επιθυμία του αναλυτή ώστε να ενεργεί με τρόπο σωστό; Πρόκειται για ερώτημα που το πρόβλημα της διαμόρφωσης του αναλυτή την επιβάλει. Χωρίς να αφήσει αυτήν την ερώτηση έξω από τα όρια του πεδίου μας, όπως γίνεται πράγματι στις επιστήμες, όπου κανείς δεν αναρωτιέται τι είναι, παραδείγματος χάρη η επιθυμία του Φυσικού…».

Εν ολίγοις, τι είναι αυτό που ωθεί έναν αναλυτή στη θέση του να απαντάει στο επείγον, εάν περί αυτού πρόκειται και ποια θα πρέπει να είναι η εκπαίδευση του ώστε να ανταποκριθεί σ’ αυτή; Είναι η εν λόγω εκπαίδευση που τον οδηγεί και που του επιτρέπει να αναγνωριστεί σε αυτήν την θέση, αλλά και τί είναι αυτό που τον στηρίζει ώστε να παραμένει σε αυτήν;  Ποιος είναι ο χρόνος επιτέλεσης μιας τέτοιας εκπαίδευσης;

Όταν ο Αριστοτέλης πραγματεύεται την έννοια του χρόνου διερευνά την σχέση του με την κίνηση δεδομένου ότι ο ίδιος (ο χρόνος)  δεν υφίσταται χωρίς κίνηση και μεταβολή. Πρόκειται για διερεύνηση, που τον οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο χρόνος είναι στοιχείο της κινήσης. Στοιχεία της κινήσης ή μεταβολής άλλωστε θεωρεί: το κινούν, το κινούμενον, τον χρόνο στον οποίο τελείται η κίνηση και το «ἐξ οὗ καὶ εἰς ὅ» (αρχικό και τελικό όριο). Πού βρίσκεται όμως το αρχικό και το τελικό όριο του συμπτώματος του υποκειμένου κάθε φορά και σε ποιόν χρόνο επιτελείται αυτή η κίνηση; Είναι δυνατόν, αυτή η μέτρηση να καταγραφεί από ένα εξωτερικό μέσο υπολογισμού ή ευθύς εξ αρχής ο χρόνος αυτός εγγράφεται μέσα στο ίδιο το σύμπτωμα, καθιστώντας έτσι αδύνατη μια τέτοια καταγραφή; Το σύμπτωμα ως αυτό το μόρφωμα του ασυνειδήτου, όπου «είναι η αλήθεια του υποκειμένου που αναδύεται μέσα από την ρωγμή της γνώσης».

Είναι τελικά η γνώση αυτής της αλήθειας αυτό που θα ικανοποιήσει το Υποκείμενο, όταν φτάσει στο τέλος της ανάλυσης; Διότι σε αυτήν την περίπτωση το επείγον θα ετίθετο σε αυτό το επίπεδο, στην κατά το δυνατόν συντομότερη ανακάλυψη- αποκάλυψη αυτής της αλήθειας. Είναι όμως αυτό το ζητούμενο σε μια ανάλυση και πολύ περισσότερο, είναι αυτό εφικτό;

Ας δανειστούμε την -ήδη δανεισμένη από ένα κουτί σπίρτων- φράση του Λακάν που λέει ότι «η τέχνη του να ακούμε, σχεδόν ισοδυναμεί με την τέχνη του να μιλάμε καλά». Φράση η οποία μοιράζει τα καθήκοντα μας. Περιδιαβαίνοντας ανάμεσα από τις έννοιες του επείγοντος, του χρόνου και της αλήθειας, ας ελπίσουμε ότι εφέτος θα σταθούμε, εκ νέου, όσο είναι δυνατόν, στο ύψος των απαιτήσεων που θέτει ως στόχο το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Φόρουμ της Αθήνας και ότι το πρόγραμμα αυτό θα υποστηριχθεί τόσο από τα μέλη όσο και απο τους φίλους του Φόρουμ.

Άννα Χριστοδουλάκη
Πρόεδρος ΕΚΕ • Υπεύθυνη ΠΚΕ

---

Περιπτώσεις επείγοντος (*)

(*) Το κείμενο αποτελεί το εισαγωγικό επιχείρημα της θεματικής των Κλινικών Κολλεγίων της IF-EPFCL, που δημοσιεύτηκε στα Γαλλικά, με τον τίτλο  ‘’Cas d’urgence’’ .

«Περιπτώσεις επείγοντος»: διατύπωση που θα μπορούσε να αποδοθεί στον Λακάν όταν αναφέρεται στα υποκείμενα και το ανυπόφορο που τα συνοδεύει. Πλεόνασμα,  διότι  πρόκειται για ένα ζήτημα   ζωής και θανάτου, το οποίο κατά την άποψή μας αποτελεί βασική προυπόθεση για μια ανάλυση. Είναι γεγονός ότι κάθε αναλυόμενος  αναμένει με αγωνία να δοθεί ένα τέλος στα βάσανα που του προκαλούν τα  συμπτώματά του.

Κατά τον Λακάν  « ο αντικατοπτρισμός της αλήθειας» ή αλλιώς η φαντασίωση του κάθε αναλυόμενου δεν μπορεί να τερματιστεί παρά με την ικανοποίηση που προκύπτει από το τέλος της ανάλυσης.

Ένα γραπτό κείμενο του Φρόυντ, φαίνεται, να προαναγγέλλει τoν ισχυρισμό του Λακάν σύμφωνα με τον οποίο  η ικανοποίηση συμβαδίζει με το τέλος της ανάλυσης. Όντως , ο Φρόυντ μιλάει για το «επείγον» στο Σχεδίασμα για μια επιστημονική ψυχολογία.  Εξ ου και η τάση να μεταφράζουμε έτσι τον όρο Not (ανάγκη) στην έκφραση «το επείγον της ζωής».  Κατά τον Φρόυντ αυτό το επείγον της ζωής «υποχρεώνει το νευρικό  σύστημα να εγκαταλείπει την πρωτογενή τάση προς την αδράνεια» δηλαδή την πρωτογενή διαδικασία κατά την οποία  τα σημαίνοντα συμπλέκονται,  και να  ενεργοποιείται  υποχρεωτικά,  προς όφελος της δευτερογενούς διαδικασίας ή αλλιώς, ξεκινώντας  ακόμα και από «ιδέες ευκαιριακές, προς όφελος της ίδιας της σκέψης  ».

Ο Φρόυντ συνδέει το επείγον με την ικανοποίηση διότι εκείνος ή εκείνη που σπεύδουν να συντρέξουν ένα βρέφος που βρίσκεται σε  απόγνωση , προσφέροντάς του το στήθος ή το μπιμπερόν συμβάλουν στην δημιουργία μιας εμπειρίας της ικανοποίησης, η οποία έχει καθοριστικές συνέπειες για την συγκρότηση του υποκειμένου. Υπό αυτή την έννοια  μπορούμε να ισχυριστούμε, ότι τη συγκεκριμένη διαδικασία την ξαναβρίσκουμε εκ νέου στο αντικείμενο α, στην έλλειψη, αλλά και στην λίμπιντο, καθώς αυτά συνορεύουν με το σεξουαλικό αντικείμενο.  Πρόκειται για την σεξουαλική πραγματικότητα του ασυνειδήτου, την πλέον συνηθισμένη, και η οποία ενδύεται τα χαρακτηριστικά του παρτεναιρ.

Ο εν λόγω αλγόριθμος συμβάλει  στην ανάπτυξη της νόησης και των  διανοητικών επιτελεσμάτων του υποκειμένου καθώς αυτά  υλοποιούνται μέσω της εξαπάτησης του λόγου. Εν προκειμένω είναι ο λόγος που επιτρέπει στο υποκείμενο να σφυρηλατήσει μια προσωπική  γλώσσα της αγάπης ώστε να αναπληρώσει αυτό που έχει μετατραπεί σε επωδό και που ονομάζεται «μη έμφυλη σχέση»

JACQUES TREHOT

Μετάφραση από τα Γαλλικά: Ευαγγελία Κομματά

Επιμέλεια κειμένου: Διονύσης Μπράτης

---

Βιβλιογραφία

FREUD Sigmund

• «Esquisse d’une psychologie scientifique» (1895), IIe partie, «Psychopathologie, Le proton pseudos hystérique», Naissance de la psychanalyse, Paris, PUF, 1956, 7e éd. 1996, p. 363-369.
• «Πέραν της αρχής της ηδονής» (1920), Εκδόσεις Επίκουρος, Αθήνα, 2001.
• «Ο Βόλφσμαν» (1918), Πέντε ιστορικά ασθενείας, Εκδόσεις Επίκουρος, Αθήνα, 2014.
• «Νεύρωση και ψύχωση», (1924), Κείμενα για την παράνοια και τις ψυχώσεις, Εκδόσεις Principia, Αθήνα, 2016.
• «Η απώλεια της πραγματικότητας στη νεύρωση και την ψύχωση», (1924), Κείμενα για την παράνοια και τις ψυχώσεις, Εκδόσεις Principia, Αθήνα, 2016.
• «Το ανοίκειο» (1919), Εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα, 2009.
• «Η δυσφορία μέσα στον πολιτισμό» (1930), Εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα, 2013.
• «Mes vues sur le rôle de la sexualité dans l’étiologie des névroses» (1905), Résultats, idées, problèmes I; Paris, PUF, 2007.
• «Περατή και μη περατή ανάλυση» (1937), Εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα, 2008.

LACAN Jacques

Γραπτά, Paris, Seuil, 1966

• «Le temps logique et l’assertion de certitude anticipée», p. 197-201.
• «Du sujet enfin en question», p. 229-236.
• «Περί ενός προκαταρκτικού ερωτήματος σε κάθε πιθανή θεραπευτική αγωγή της ψύχωσης», Εσωτερική Έκδοση της IF-EPFCL.

Άλλα γραπτά,Paris, Seuil, 2001.

• «Proposition du 9 octobre 1967 sur le psychanalyste de l’École», p. 243-259.
• «L’Acte psychanalytique», p. 375-383.
• «Πρόλογος στην αγγλική έκδοση του 11^ου Σεμιναρίου», Περιοδικό Η Ψυχανάλυση, τεύχος 9-10, σελ. 9-13.
• «Radiophonie», p. 428, p. 433, p. 446.
• «L’Etourdit», p. 486.
• «Question III», Télévision, p. 517-520.

Το Σεμινάριο

• Livre VII, L’Éthique de la psychanalyse (1959-1960), Paris, Seuil, 1986. Les leçons sur «das ding» p 55-86.
• Livre X, L’Angoisse (1962-1963), Paris, Seuil, 2004. «L’angoisse, signal du réel», p. 185-198.
• Βιβλίο XI, Οι τέσσερις θεμελιακές έννοιες της ψυχανάλυσης (1964), Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 1982, Ειδικότερα, η Ενότητα Ε΄, «Τύχη και αυτόματον», σελ.75-89.
• Livre XXIII, Le Sinthome, Paris, Seuil, 2005, leçon du 16 décembre 1976.
• Livre XXV, «Le moment de conclure» (1977-1978), inédit.
• Livre XXVI, «La topologie et le temps» (1978-1979), inédit.

Άλλα κείμενα

• «La Troisième», Rome, 1er novembre 1974.
• «Ouverture de la Section clinique», Ornicar N° 9, Navarin, Paris, 1977.

Άλλες αναφορές

• BOUSSEYROUX Michel «Répondre des cas d’urgence», Lacan le Borroméen – Creuser le nœud, Toulouse, Érès, coll. Point hors ligne, 2014, p. 17-20.
• BOUSSEYROUX Michel, «Le temps presse», Au risque de la topologie et de la poésie – Élargir la psychanalyse, Toulouse, Érès, coll. Point hors ligne, 2011, p. 260-283.
• IZCOVICH Luis, La parole, ses limites et son au-delà, Paris, Stilus, coll. Nouages, 2020.
• IZCOVICH Luis, Les marques d’une psychanalyse, Stilus, coll. Nouages, 2015, plus précisément les chapitres «Le temps et l’inconscient» et «La hâte et la sortie».
• LATOUR Marie-José, Lire ce qui ne cesse pas de ne pas s’écrire – Autour de l’œuvre de Philippe Forest, articles et entretiens, Paris, ENCL, coll. … In progress, 2020.
• NOMINÉ Bernard, Le présent du présent – Étude psychanalytique sur le temps, Paris, ENCL, coll. Cliniques, 2020.
• SOLER Colette, Avènements du réel, de l’angoisse au symptôme, Paris, Éditions du Champ lacanien, 2016.
• “Les temps du sujet de l’inconscient”, Hétérité n°7, Revue IF-EPFCL, 2009.